Wambierzyce w różny sposób nawiązują do tematykibiblijnej, na przykład płynący przez wieś strumień nosi nazwę Cedron, aokoliczne wzgórza to: Tabor, Syjon, Horeb oraz Golgota.
Według legendy z XVIII wieku , pod lipą rosnącą wmiejscu, gdzie obecnie wznosi się wambierzycka bazylika, niewidomy Jan zRaszewa odzyskał wzrok. Ukazała mu się wtedy Matka Boska z Dzieciątkiem , nad którą płonął krzyż.Wiadomość o cudzie bardzo szybko się rozeszła, co spowodowało napływ pielgrzymówi rozwój kultu maryjnego. W XVIIIstuleciu na miejscu cudownego zdarzenia postawiono drewnianą kaplicę. W roku1677 ówczesny właściciel Wambierzyc , Daniel Paschazjusz von Osterberg,rozpoczął budowę kościoła i kalwarii. Kościół jednak rozebrano z powodu błędówkonstrukcyjnych. Kolejny właściciel , hrabia von Gotzen , w latach 1715 – 1720wzniósł sanktuarium w stylu barokowym i rozbudował kalwarię.
Do świątyni prowadzą kamienne schody o trzech ciągach.Wszystkich stopni jest pięćdziesiąt sześć, z czego trzydzieści trzy w środkowymciągu symbolizuje lata życia Jezusa na ziemi. Kolejnych piętnaście stopni nadpierwszym tarasem oznacza lata życia Maryi przed jej Boskim Macierzyństwem.Imponująco wielka fasada ma 52,5 metra wysokości , utrzymana jest w stylupóźnego renesansu, podzielona na trzy części, z których środkowa jestnajszersza. Ozdobiona symetrycznie podwójnymi pilastrami i płycinami, jest wpołowie rozdzielona niewielką galerią na dwie kondygnacje, co nadaje kościołowicharakter pałacowy . Wrażenie to potęguje dodatkowo górny ciąg balustrady,który dekorują kamienne posągi apostołów. Fasadę wieńczą trzy płaskie szczyty .Pośrodku półkolistej wnęki , w osi fasady znajduje się duża ,drewniana rzeźbaMatki Boskiej Wambierzyckiej z połowy XVIII wieku, a nad nią widnieje emblematz herbem papieża Piusa XI . Fasada szczególnie efektownie wygląda przywieczornej iluminacji. Wnętrze świątyni utrzymane jest w duchu baroku, zdobiąje malowidła, obrazy i rzeźby. Na szczególną uwagę zasługuje dzieło KarolaFlackera – ambona będąca rzeźbiarską kompozycją wyrażającą słowa maryjnegohymnu . Ołtarz główny mieści cudowną figurkę Matki Boskiej. Figurka wraz zcokolikiem wykonana jest z lipowego drewna w stylu gotyckim, ma 28 cmwysokości. Przedstawia ona Matkę Bożą z nagim Jezusem na ręku. Dzieciątko wprawej ręce trzyma ptaszka, a lewą sięga po owoc, umieszczony w lewej dłoniMatki. Głowy Maryi i Jezusa ozdobione są koronami. Cała figurka jestpolichromowana. Wambierzycka figurka ubierana jest w tzw. „sukienkę”, któraokrywa ją całą od szyi w dół. Sukienek jest kilka, w różnych kolorach, zależnieod święta lub okresu liturgicznego.
W roku 1936 papież Pius XI nadał kościołowi tytułbazyliki mniejszej. Jest to tytuł honorowy. Otrzymują go kościoły wyróżniającesię wartością zabytkową, albo ze względu na swoje walory liturgiczne lubduszpasterskie. 17 sierpnia 1980 rokumiało miejsce największe wydarzenie w kilkusetletniej historii sanktuariumwambierzyckiego – figurkę Matki Bożej ukoronowano koronami papieskimi na Wambierzyckąkrólową rodzin. Podczas dokonanej przez kardynała Stefana Wyszyńskiegokoronacji został odczytany specjalny list Ojca Świętego Jana Pawła II . W roku 1990 Wambierzyce opuścili jezuici aopiekę nad sanktuarium przejęli księża diecezjalni, którzy sprawowali posługęduszpasterską przez 17 lat. Od roku 2007 w Wambierzycach posługująfranciszkanie z prowincji świętej Jadwigi Zakonu Braci Mniejszych.
Szczególny klimat i wyjątkowość nadaje Wambierzycom ,jako ośrodkowi kultu religijnego duża Kalwaria. Pierwsze kaplice zostaływzniesione w roku 1683, niestety nie zachowały się do dziś. Zespół kalwaryjnybył regularnie przebudowywany. Jedne z ważniejszych prac przeprowadzono po roku1788. Kolejne przebudowy kapliczek przypadły na lata 1825 – 1841 i 1885 – 1888.Do połowy wieku XVIII układ dróg na Górze Kalwarii został wykształcony i wkolejnym stuleciu był wzbogacany wniewielkim stopniu. Po przebudowachdokonanych w drugiej połowie XIX wieku znajdujący się naprzeciw kościołazachodni stok Góry Kalwarii otrzymał układ tarasowy, którego elementem stałysię także nowe ścieżki przecinające prostopadle trzy główne drogi. Wkrótcerozpoczęto urządzanie części zespołu kalwaryjnego w centrum Wambierzyc.Pierwsze kapliczki zostały zbudowane po roku 1693 przy nowej ulicy Górnej. Tu,oraz później przy innych ulicach , kapliczki zostały włączone na wzórJerozolimy w zabudowę miejską. Sytuowane były różnorodnie. Pojedynczo, wszeregach , albo zamykano nimi pierzeje zabudowy ulicy. Poza tym , z zespołemkalwaryjnym związane były dwie pustelnie – jedna na Górze Kalwarii, druga nagórze nowej, oraz terenowe drogi krzyżowe na obu górach. Pustelnia zostałazałożona z polecenia Daniela von Osterberga.
Droga krzyżowa powstała w roku 1732. Początkowo jejstacje umieszczono na wzór jerozolimski przy kapliczkach. Stacje oznaczonodrewnianymi krzyżami z blaszanymi rozetami. W roku 1777 zostały wymienione nanowe. Nowe stacje miały formę kamiennych monumentów złożonych ze stopnia jakofundamentu, kostkowego cokołu z inskrypcją z Pisma Świętego. Te stacje drogikrzyżowej zastąpione zostały podobnymi, obecnymi , wykonanymi w końcu XIX. Z niezwykle bogatym programemikonograficznym kalwarii jest związane także nazewnictwo wzniesień otaczającychmiejscowość. Nasuwają one skojarzenia zJerozolimą i innymi miejscowościami opisanymi w Starym i Nowym Testamencie.Wzniesienie , na którym stoi kościół nazywa się Syjon, znajdująca się napołudnie od Kalwarii Góra Nowa nazywa się Górą Horeb, potok przepływający przezWambierzyce to Cedron. Właśnie tak dobrane nazewnictwo stanowi tło dlapodzielonego na trzy części programu ikonograficznego kalwarii opartego naStarym Testamencie ,Ewangelii, chrześcijańskiej tradycji i apokryfach. Życie Jezusa zostało przedstawione odnarodzin do chrztu w Jordanie, a życie Maryi od zwiastowania do wniebowzięcia.Dalszy ciąg programu ikonograficznego znalazł się na fasadzie kościoła.
Druga część kalwarii z kapliczkami na Górze Kalwarii orazwe wsi odnosi się do publicznej działalności i męki Jezusa. Droga pątniczazaczyna się na Górze Kalwarii od kapliczek ze scenami kuszenia Chrystusa.Zasadniczy wątek kalwarii tworzą kapliczki z przedstawieniami opartymi naEwangelii oraz liczniejszymi zaczerpniętymi z apokryfów z chrześcijańskiejtradycji.
Ponadto program ikonograficzny wzbogaconoprzedstawieniami , które miały skłaniać do modlitwy za chorych, oddziaływaćdydaktycznie i skłaniać do refleksji. Elementem programu ikonograficznego jest także 14 bram, mających nasuwaćskojarzenia z Jerozolimą. Siedem z nich odpowiada rzeczywistym bramom w murachmiejskiej Jerozolimy, z których trzy wzmiankowano w Starym Testamencie. Były toBrama Doliny, Brama Syjon, Brama świętego Stefana. Symbolizowały przedewszystkim miejsca ważniejszych wydarzeń z życia Jezusa, odnosiły się dosymboliki zespołów kapliczek. W Wambierzycach warto jeszcze odwiedzić RuchomąSzopkę i Skansen Sprzętu Rolniczego.
A.K. 2011-09-19
Korzystałam – Tomasz Wójcik „Miejsca Święte”.
