Sekrety pałacu w Śmiełowie.

W malowniczym
otoczeniu lasów i pól wypełniających dolinę Lutyni oraz Prosny jaśnieją ściany śmiełowskiego
pałacu. Przez wiele tygodni otulona parkiem rezydencja była miejscem pobytu
Adama Mickiewicza, a później goszczono w niej również innych ludzi nauki i
sztuki – Henryka Sienkiewicza, Wojciecha Kossaka oraz Władysława Tatarkiewicza.
Dzisiaj pałac przyciąga turystów ponadczasowym pięknem architektury oraz
obietnicą stąpania śladami wieszcza, dla którego pobyt w Śmiełowie stał się
inspiracją do napisania Pana Tadeusza .

Data powstania obiektu nie jest dokładnie znana, wiadomo jednak, że w
1797 roku trwała już budowa przyszłej rezydencji Andrzeja Ostroróg-Gorzeńskego
herbu Nałęcz. Pałac został zaprojektowany przez wybitnego architekta –
Stanisława Zawadzkiego, który przyczynił się również do powstania dwóch
okolicznych budowli – w Dobrzycy i Lubostroniu.

Zgodnie z
jego zamysłem Śmiełowska rezydencja została zbudowana na planie podkowy i
wyposażona w charakterystyczne oficyny z krakowskim dachem łamanym, które
zostały połączone z częścią główną ozdobnymi arkadowymi galeriami. Już z daleka
widoczny jest okazały portyk wsparty na kolumnach w porządku jońskim. Nad
tympanonem górują dumnie panoplia, upamiętniające ród Gorzeńskich herbu Nałęcz
oraz familii Chełkowskich, która w 1886 roku objęła śmiełowski majątek w
posiadanie.

Od 1975 roku pałac jest siedzibą Muzeum im.
Adama Mickiewicza, a jego sale zapełniły się rękopisami oraz pamiątkami po
poecie, a także bogatą kolekcją obrazów i zabytkowych mebli. Miłośnicy
malarstwa spędzają tu czas na studiowaniu dzieł europejskich twórców oraz
znakomitych fresków, wykonanych przez Franciszka i Antoniego Smuglewiczów.
Uwagę turystów pragnących zgłębić tajemnice zabytkowego pałacu przykuwa
natomiast masoński ołtarz oraz wszechobecna symbolika wolnomularska.

Dawna rezydencja Gorzeńskich jest dzisiaj znana głównie jako miejsce
pobytu Adama Mickiewicza. W 1831 roku poeta przybył do Śmiełowa i bezskutecznie
próbował przedostać się przez pobliską granicę na teren zaboru rosyjskiego, by
wziąć udział w powstaniu listopadowym.

Adam Mickiewicz
był oficjalnie nauczycielem synów pani domu – Antoniny Gorzeńskiej. Gospodarze
przeznaczyli dla niego pokój na pierwszym piętrze pałacu (do dzisiaj stoi w nim
stolik z lirą, który pamięta wizytę poety) i dokładali wszelkich starań, by
wypełnić mu wolny czas licznymi atrakcjami. Wiadomo, że podczas pobytu w
Śmiełowie Adam Mickiewicz odwiedzał okoliczne dwory, brał udział w
grzybobraniach oraz zwiedzał malownicze okolice tzw. Szwajcarii Żerkowskiej.

Prawdopodobnie spacerował również po parku przylegającym
do pałacu, w którym po dziś dzień rosną okazałe dęby, sosny, jesiony i
modrzewie, a pomiędzy wyginającymi się łukowato alejkami wiją się wiecznie
zielone gałązki bluszczu. W zieleńcu znajduje się pomnik upamiętniający pobyt
Adama Mickiewicza w Śmiełowie, godna uwagi jest także replika ziołowego
ogródka Zosi . Niegdyś był to tzw. ogródek dziecięcy, dzisiaj jednak
rosną w nim rośliny znane z Pana Tadeusza . Pośrodku
niewielkiego zieleńca znajduje się pomnik Żniwiarki ,
wykonany w 1930 roku przez Stanisława Jackowskiego.

Podczas
spaceru po śmiełowskim parku warto zwrócić też uwagę na pomnik upamiętniający
miejsce, w którym niegdyś rósł dąb Mickiewicza , zwany także
Drzewem nadziei . Zgodnie z legendą pewnego dnia poeta
wybrał się na spacer, by obejrzeć szkody wyrządzone przez burzę. Nagle
przystanął, zobaczywszy młody dąb wyrwany z ziemi wraz z korzeniami. Po chwili
namysłu posadził ponownie drzewo, a pozbawiony ziemi dąb porównał do sytuacji,
w jakiej znalazło się społeczeństwo polskie podczas zaborów. Powiedział też, że
nie można tracić nadziei, lecz należy skupić się na ratowaniu tego, co jeszcze
pozostało. Odratowane przez Mickiewicza drzewo rozrosło się i cieszyło swoim
widokiem rodaków jeszcze po odzyskaniu niepodległości. Nie dotrwało jednak do
naszych czasów, gdyż w 1924 roku powalił je piorun.

Pałac
w Śmiełowie bywa często utożsamiany z Soplicowem. Choć wiadomo, że pobyt w
dawnej rezydencji Gorzeńskich zainspirował wieszcza do napisania Pana
Tadeusza , to jednak brak dowodów na to, by pałac był pierwowzorem
dworku ze słynnej epopei. Jest jednak fragment dzieła, który jednoznacznie
odnosi się do wizyty Mickiewicza w Śmiełowie – chodzi tu o opis parzenia kawy.
W Księdze II Pana Tadeusza poeta przedstawił skomplikowany
rytuał przyrządzania aromatycznego napoju przez kawiarkę. Badacze życia i
twórczości Mickiewicza są zgodni, że pierwowzorem literackiej postaci była służąca
Ciastkowska, której kawą delektował się artysta podczas pobytu w Śmiełowie. Swoje
odczucia i wspomnienia związane z wykwintnym smakiem, wspaniałym aromatem oraz
bogatym rytuałem przyrządzania trunku zawarł poeta w poniższym fragmencie:

Różne też były dla dam i mężczyzn potrawy:

Tu roznoszono tace z całą służbą kawy,
Tace ogromne, w
kwiaty ślicznie malowane,
Na nich kurzące wonnie imbryki blaszane

I z porcelany saskiej złote filiżanki,
Przy każdej
garnuszeczek mały do śmietanki.
Takiej kawy jak w Polszcze nie ma w
żadnym kraju:
W Polszcze, w domu porządnym, z dawnego zwyczaju,

Jest do robienia kawy osobna niewiasta,
Nazywa się
kawiarka; ta sprowadza z miasta
Lub z wicin bierze ziarna w
najlepszym gatunku,
I zna tajne sposoby gotowania trunku,
Który ma czarność węgla, przejrzystość bursztynu,
Zapach moki i
gęstość miodowego płynu.
Wiadomo, czym dla kawy jest dobra śmietana;

Na wsi nie trudno o nię: bo kawiarka z rana,
Przystawiwszy
imbryki, odwiedza mleczarnie
I sama lekko świeży nabiału kwiat
garnie
Do każdej filiżanki w osobny garnuszek,
Aby każdą
z nich ubrać w osobny kożuszek.