Co sprawia, że fantasmagoryczne obrazy Tomasza Sętowskiego przyciągają uwagę i na długi czas zapadają w pamięć? Czy dzieje się tak za sprawą enigmatycznych postaci, odzianych w barwne i wzorzyste kostiumy, czy też powodem są może niepokojące szachownice, niekończące się schody i zagadkowe maski zawieszone w przestrzeniach obrazów? Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie, faktem jest jednak, że twórczość Tomasza Sętowskiego intryguje i skłania widza do dokonywania niekończących się interpretacji nakreślonych przez artystę wizji.
Tomasz Sętowski urodził się w 1961 roku w Częstochowie. Malarz ukończył częstochowską Wyższą Szkołę Pedagogiczną, gdzie studiował na Wydziale Plastycznym. Pomimo uzyskania dyplomu, który zwieńczył edukację artystyczną Sętowskiego, artysta uważa się za samouka. Twierdzi on, że samodzielnie doskonalił swoje malarskie rzemiosło, a studiom zawdzięcza jedynie zdobycie wiedzy z zakresu historii sztuki. Dzieła Tomasza Sętowskiego od początku budziły bardzo duże zainteresowanie wśród krytyków oraz publiczności. W 1988 jego twórczość została zaprezentowana w nowojorskiej galerii sztuki współczesnej – Stricoff Fine Art Ltd. Było to dla artysty nie lada wyróżnienie, gdyż Sętowski, jako jedyny spośród ponad stu twórców z Europy Środkowej, otrzymał zaproszenie do wystawienia swoich prac w ramach nowojorskich targów sztuki.
Ponad dziesięć lat później, podczas ekspozycji w Gandawie, po raz pierwszy określono twórczość malarza (i innych artystów malujących w podobny sposób) mianem realizmu magicznego. Obrazy tworzone zgodnie z tym nurtem charakteryzują się przedstawianiem realistycznych przedmiotów, postaci i krajobrazów, które jednak po dłuższej recepcji przeobrażają się w iście fantastyczne machiny oraz bohaterów bajek, stąpających po falującej płaszczyźnie szachownicy. Pomimo kilku podobieństw do sztuki tego kierunku twórczość Sętowskiego trudno jednoznacznie sklasyfikować, nie pokrywa się ona całkowicie z cechami charakterystycznymi dzieł realizmu magicznego. Zgodnie z wytycznymi tegoż kierunku dzieło powinno być bowiem całkowicie statyczne – u polskiego artysty ten warunek nie zawsze zostaje spełniony.
Czym więc charakteryzują się barwne obrazy Tomasza Sętowskiego? Jego sztuka wyróżnia się przede wszystkim powtarzalnością motywów jednoznacznie kojarzonych zarówno z sennymi wizjami, jak i enigmatycznym światem wspomnień z dzieciństwa. Przez obrazy Sętowskiego przewijają się więc odziane w kolorowe stroje klauny, wysokie anioły w sukniach – budowlach, melancholijni pierroci, jeźdźcy z monstrualnie dużymi turbanami i eteryczne królowe o posągowych twarzach. Fantastycznym postaciom towarzyszą niezwykłe rekwizyty, z których duża część wygląda, jak elementy scenografii lub przedmioty użyte podczas teatralnego spektaklu. Mamy więc zawieszone w powietrzu ożywione maski, bogato zdobione kostiumy, które są równocześnie misternymi konstrukcjami architektonicznymi oraz dekoracyjnie powyginane księżyce – każdy z innym grymasem twarzy. Osobną grupę rekwizytów stanowią przedmioty kojarzone z marzeniami sennymi. Obiekty te są zwykle zniekształcone, a ich nagromadzenie i nietypowe zestawienia sprawiają, że przed oczami widza powoli roztacza się niezwykła, surrealistyczna wizja. Wielobarwne szachownice, długie i kręte schody, zarysy wieżyczek niknące we mgle oraz wszechobecne tarcze zegarów nadają dziełom Sętowskiego tajemniczości, a zarazem niepokoją widza skojarzeniami z przemijaniem.
Czasami można odnieść wrażenie, że artysta stara się przez swoją sztukę znaleźć odpowiedzi na egzystencjalne pytania, które sprowadzają się przede wszystkim do roli przypadku w życiu człowieka oraz istoty przeznaczenia. W jakim stopniu nasze decyzje wpływają na to, kim jesteśmy? Czy o życiu człowieka decyduje łut szczęścia, czy też świadomie podejmowane decyzje? Czy jesteśmy wolnymi istotami, czy też jedynie aktorami, odgrywającymi wyznaczoną z góry rolę? Powyższe pytania nasuwają się choćby w związku z obrazem „Gorączka”, który to przedstawia prawdziwe nagromadzenie „magicznych” przedmiotów i symboli. Dominującym kolorem jest tu niebieski – jego różne odcienie podkreślają współistnienie dwóch przeciwstawnych pór – dnia i nocy. Intensywne błękity i granaty wydobywają z niejednorodnej przestrzeni ogromną, pofalowaną szachownicę, w której centrum piętrzą się fantastyczne postaci oraz rekwizyty-symbole: tarcza zegara, kostka do gry, trefl na narzucie oraz szczęśliwa kula z liczbą „21”. Wydaje się, że nietypowa, nieco chaotyczna przestrzeń obrazu oraz chłodna kolorystyka potęgują jedynie wrażenie współuczestnictwa w czyimś pięknym, lecz zarazem przytłaczającym śnie. Pozornie obrazy Sętowskiego cechuje wewnętrzna logika, lecz nie dajmy się zwieść – dzieła te kierują się bowiem jedynie logiką snu. Im dalej będziemy się zagłębiać w ukryte sensy i próbować rozszyfrować spiętrzone na płótnach symbole, tym bardziej fantastyczny świat będzie dla nas niedostępny. Mimo to, nie sposób oprzeć się pokusie znalezienia klucza do wytłumaczenia enigmatycznych imaginacji malarza.
Tomasz Sętowski zyskał uznanie nie tylko wśród krytyków, ale również wielbicieli fantastyki. Jego płótna są znane na całym świecie, jednak sławę zawdzięcza artysta również grafikom oraz kilku rzeźbom. Sętowski zasłynął także jako twórca nietypowego projektu, jakim jest „Muzeum Wyobraźni”. To niezwykłe miejsce pełni funkcję prywatnej pracowni malarza, galerii jego prac oraz punktu spotkań zaprzyjaźnionych artystów.
Nina Kinitz 10 czerwca 2009
