Teofil Ociepka artysta urodził się 15 stycznia 1891 roku w Janowie na Śląsku, zmarł 15 stycznia 1978 w Bydgoszczy. Był amatorem, samoukiem, „prymitywistą”, a zarazem niezwykle uzdolnionym i natchnionym teozofem. Był jednym z przywódców Janowskiej Gminy Okultystycznej. Jego twórczość osiągnęła światowe uznanie. Ukończył tylko szkołę podstawową. Po śmierci ojca, gdy miał zaledwie piętnaście lat, zaczął utrzymywać rodzinę. Chwytał się różnych zajęć, by po wielu doświadczeniach trafić do kopalni, gdzie jako górnik pracował aż do emerytury.
W dzieciństwie przyszłego malarza fascynowały wierzenia śląskie, chętnie słuchał opowiadanych w domu podań i legend, czytał baśnie braci Grimm, interesował się jarmarcznymi drukami niemieckimi. Od wczesnej młodości fascynowały go nauki tajemne, astrologia, telepatia, magia. W młodości natomiast pociągała go przede wszystkim literatura okultystyczna; szukał w niej prawdy o świecie i jednolitego systemu wierzeń religijnych.
Z okultyzmem spotkał się jako żołnierz armii niemieckiej w czasie I wojny światowej. Przywiózł z niej do Janowa pierwsze książki okultystyczne, w tym traktat Siedemdziesiąt dwa Imiona Boże Athanasiusa Kirchera. Za sprawą Szwajcara Filipa Hohmanna mieszkającego w Wttenberdze, z którym utrzymywał stały kontakt korespondencyjny został członkiem Loży Różokrzyżowców. Uzyskał status mistrza nauk tajemnych. Od Filipa Hohmanna otrzymywał korespondencyjne wskazówki co do swojego postępowania. Z jego polecenia utworzył w Janowie silną gminę okultystyczną. Kontaktował się z Lwowskim Towarzystwem Parapsychicznym im. Juliana Ochorowicza. Uważał, że pozostaje w łączności duchowej ze swoim mistrzem, i że to on drogą telepatyczną inspiruje jego malarstwo.
Głównym celem jego praktyk okultystycznych było osiągnięcie wtajemniczenia – maksymalnego stopnia doskonałości duchowej. Do osiągnięcia stanu jedności mistycznej z Bogiem, nazywanej kamieniem filozoficznym, powołani byli wyłącznie mężczyźni. Cel ten mogli osiągnąć do sześćdziesiątego roku życia poprzez medytację polegającą na wnikliwej analizie Pisma Świętego, ascezę i różne inne ćwiczenia duchowe. Jedną z dróg wiodących do osiągnięcia najwyższego stopnia doskonałości duchowej był rozwój poczucia piękna, uważanego za pierwiastek boski. Malowanie obrazów traktował Ociepka jako służebność dla ludzkości na drodze do poznania prawd Absolutu. Były to moralitety, utrzymane w tradycyjnym kanonie okultystycznym, stąd ich przekaz ma charakter mistyczno-symboliczny.
Malować zaczął około 1927 r. z polecenia i namowy Hohmanna. Początkowo malowanie przychodziło artyście z wielką trudnością: pracował mozolnie, nad pierwszymi obrazami zwykle przez kilka miesięcy, ale właśnie wtedy powstały jego najlepsze kompozycje (SZACHY, 1930).
Po krytyce jego prac, która spotkała go ze strony prof. Tadeusza Dobrowolskiego w 1930 zaprzestał prób malarskich. Do twórczości powrócił prawdopodobnie przed II wojną lub podczas jej trwania.
Po wojnie zyskał promotorkę w osobie pisarki Izabeli Czajki-Stachowicz, która w 1948 r. zorganizowała mu indywidualną wystawę w Warszawie, promując jako polskiego Celnika Rousseau. Pomogli jej w tym przyjaciele, m.in. Julian Tuwim czy Jan Kott. Warszawska wystawa zapoczątkowała wielką światową karierę artystyczną Ociepki.
Malarstwo swoje traktował jak boże posłannictwo, stąd starał się przedstawiać w nim tematykę absolutną, w tym walki Dobra ze Złem. Do ideologii różokrzyżowców nawiązuje symbolika obrazów związanych z Saturnem, jego wyimaginowaną florą i fauną. Z początku lat 50. aby być choć trochę w zgodzie z panującą ideologią, interpretowano je jako krajobrazy ery paleozoicznej. W późniejszym okresie jego prace nawiązują do baśni, legend, życia górników. Charakteryzują się bogactwem wyobraźni i jaskrawą, bogatą kolorystyką. Tematyka jego dzieł, zwłaszcza przed 1956, przysparzała mu kłopotów jako nie przystająca do kanonu socrealizmu.
W 1946 r. współzałożył, przy udziale Ottona Klimczoka, zespół plastyczny. W 1947 został on przekształcony w Koło Plastyczne przy Domu Kultury KWK Wieczorek na bazie którego, w latach pięćdziesiątych zaczęła działać grupa utalentowanych twórców malarzy-amatorów. Grupa zwana od miejsca jej powstania Grupą Janowską lub też formalnie Kołem Malarzy Nieprofesjonalnych. Należał do niej do 1959, kiedy to przeniósł się na stałe do żony, do Bydgoszczy. Pod jej wpływem zaprzestał kontaktów z członkami Grupy Janowskiej i oddalił się od okultyzmu.
Tematyka fantastyczna, jak ją nazywali krytycy, pisząc o obrazach Ociepki – faktycznie zaś malarskie, symboliczne wizje doktryn okultystycznych – na długi okres zaważyła na charakterze malarstwa większości członków grupy janowskiej. Tacy malarze naiwni jak np. Paweł Wróbel czy Eugeniusz Bąk, nie do końca pojmujący istotę malarstwa Ociepki, a równocześnie pozostający pod wpływem jego obrazów, odwoływali się do bliskich im i znanych inspiracji wywodzących się wprost ze śląskiej mitologii i wierzeń górniczych np. legend związanych z kultem św. Barbary, opowieści o Skarbniku, utopcach itp. Były to podobnie jak okultyzm u Ociepki, inspiracje o charakterze wierzeniowym. I jeśli nawet nie podejmowane świadomie, a jedynie intuicyjnie, to stanowiły nawiązanie, bądź kontynuację malarstwa mistrza.
Artysta zaliczany jest do tzw. „śląskich okultystów”. Artystyczny dorobek tego środowiska, po raz pierwszy szeroko zaprezentowała wystawa MALARZE-METAFIZYC w katowickim Muzeum Śląskim w 2004 roku. W ramach ekspozycji pokazano dzieła ośmiu najwybitniejszych twórców istniejącego do dzisiaj Koła Plastycznego przy Domu Kultury KWK Wieczorek: Eugeniusza Bąka, Ewalda Gawlika, Teofila Ociepki, Pawła Stolorza, Gerarda Urbanka, Pawła i Leopolda Wróbli, a także Erwina Sówki, jedynego żyjącego z tego grona. Prace pochodziły z kolekcji działu sztuki nieprofesjonalnej Muzeum Śląskiego, posiadającego najbogatszy zbiór dzieł członków GRUPY JANOWSKIEJ, w tym Teofila Ociepki.
Anna Czopor 2009.07.01
