Kilka miesięcy temu wreszcie ukazała się kaszubska wersja Linuxa. Można ją ściągnąć z Internetu. Pomaga, gdy chce się po kaszubsku pisać maile, przeglądać kaszubskie strony czy edytować teksty.
Na pewno pomoże też tym, którzy będą po kaszubsku pisać pracę magisterską. Od przyszłego roku akademickiego Uniwersytet Gdański uruchamia taką możliwość. Na przyszłych kaszubistów na wydziale polonistyki Uniwersytetu Gdańskiego czeka trzydzieści miejsc. Od października na UG będzie można studiować polonistykę ze specjalnością kaszubistyczną.
Już od kilku lat gdańska polonistyka organizuje specjalne kursy języka kaszubskiego. Przydają się przeważnie nauczycielom, którzy uczą tego języka. Ale też pracownikom bibliotek, animatorom kultury i pracownikom lokalnych mediów. Przydają się też zwykłym mieszkańcom Pomorza, którzy chcą lepiej poznać język mieszkańców regionu.
Od przyszłego roku akademickiego Uniwersytet Gdański otwiera jednak regularne studia.
Specjaliści od języka kaszubskiego są potrzebni, bo od kilku lat ten język można zdawać na maturze. Prężny rozwój kultury kaszubskiej sprawia, że wdziera się ona nawet na katedry uniwersyteckie.
***
Kaszubski nie jest językiem wymierającym. Ci, który się nim posługują, mają możliwość słuchania kaszubskiego radia (Radio Kaszebe http://www.radiokaszebe.pl/), czytania kaszubskiej prasy (miesięcznik „Pomerania” wydawany przez Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie), przeglądania stron internetowych redagowanych przez lokalnych działaczy społecznych, a nawet – oglądania programów telewizyjnych we własnym języku (nadawane na antenie TVP INFO). Kaszubi doskonale wiedzą, że w dzisiejszych czasach tradycję najlepiej przekazuje się za pomocą środków masowego przekazu.
Media kaszubskie są potrzebne, bo na co dzień językiem kaszubskim posługuje się około pięćdziesięciu tysięcy polskich obywateli. Kaszubski jest podobny do polskiego, bo też należy do zachodniosłowiańskiej grupy językowej. Nie można go jednak nazwać dialektem. Ma własną gramatykę i słownictwo – w kręgach językoznawców oficjalnie uznawany jest za autonomiczny język. A ludzie, którzy się nim posługują słyną z wyśpiewywania własnego alfabetu (do posłuchania tutaj).
***
Północna granica Kaszub to Bałtyk. Na południe region ciągnie się po Chojnice, na wschód – po Gdańsk, na zachód – sięga Ustki i Słupska. Tam bez problemu dogadać się można właśnie w języku kaszubskim. Często restauracyjne menu są dwujęzyczne. Sprzedawczynie w sklepach znają kaszubski. Przybyszów rozpoznaje się po tym, że mówią po polsku lub po niemiecku (po wejściu to strefy Schengen Niemcy przyjeżdżają jako turyści na tereny Kaszub).
W spisie powszechnym z 2002 roku ponad pięć tysięcy osób zadeklarowało narodowość kaszubską. Ponad pięćdziesiąt tysięcy (czyli 10 razy więcej) – jako język ojczysty wskazało kaszubski. To oznacza, że większość Kaszubów, choć odczuwa odrębność językową, czuje się Polakami.
***
Kojarzą się ze śmiesznymi ludowymi czepkami i długimi kieckami? Wprawdzie zakładają je od czasu do czasu, ale nie z tego słyną Kaszubi.
Przede wszystkim słyną z tabaki. Nikt w Polsce nie zażywa jej tyle, co oni. Kaszub bez tabaki to nie Kaszub. Widok mężczyzn wyciągających tajemniczą substancję z kieszeni to na Kaszubszczyźnie norma. Kładą ją na dłoni – pomiędzy kciukiem, palcem wskazującym a nadgarstkiem i wciągają nosem. Słynny kaszubski żart polega na częstowaniu tabaką przyjezdnych, którzy nie umieją jej zażywać. Leją się wtedy łzy, a kichaniu nie ma końca.
Kaszubi słyną też z tego, że potrafią doskonale wykorzystać walory własnej kultury i twórczo przetwarzać tradycję. W Internecie dostępne są komiksy po kaszubsku (do poczytania tutaj). Można też bez problemu znaleźć tłumaczenia pisarzy współczesnych na kaszubski oraz literaturę tworzoną w tym języku. Ci, którzy lubią czytać w obcych językach mogą odwiedzić kaszubską wersję Wikipedii.
Prężny rozwój kaszubskiego internetu i wykorzystywanie nowych mediów do przekazywania tradycji najlepiej świadczy o tym, że Kaszubów nie interesują tylko swojskie przyśpiewki. Internet to świetny środek komunikacji, za pomocą którego można dotrzeć do młodego pokolenia. I do ludzi z innych regionów Polski, którzy często nie mają pojęcia, jak prężnie rozwija się kultura kaszubska.
***
Właśnie zakończył się konkurs na logo gminy Parchowo. Wybrano słońce, które góruje nad zieloną łąką (zobacz tutaj). Podobno najlepiej pasuje do charakteru gminy, bo dużo tam zielonych pól i lasów. No i słońce często świeci.
Gmina Parchowo zajmuje pagórkowaty obszar. Mnóstwo tam polodowcowych jezior rynnowych. Na morenowych pagórkach rośnie zielone zboże, a miedze porastają pojedyncze drzewa. Tam, gdzie nie ma pól, są lasy – połowę obszaru gminy porastają świerki, buki i brzozy. Natura krystalicznie czysta, bo Kaszubi dbanie o nią zaliczają do patriotycznych obowiązków. Najlepiej podróżuje się tam rowerem.
W gminie Parchowo można załatwiać sprawy urzędowe po kaszubsku. Od trzech lat gmina jest oficjalnie dwujęzyczna. To znaczy, że język kaszubski ma tam takie samie prawa jak język polski. Urzędnicy są gotowi na to, że po drugiej stronie okienka stanie osoba mówiąca po kaszubsku, więc doskonale znają ten język.
***
Ojcem literatury kaszubskiej jest Florian Ceynowa, który w połowie XIX wieku opublikował pierwsze teksty w języku kaszubskim. Za najwybitniejsze dzieło swojej literatury Kaszubi uważają powieść „Żece i przigode Remusa” Aleksandra Majkowskiego.
Dzisiaj językiem kaszubskim posługuje się prawie sto pisarzy i poetów. Tradycyjnie utwory pisane po kaszubsku związane są z obrzędami i sztuką ludową.
Język kaszubski staje się coraz bardziej obecny w szkołach. Pierwszą placówką szkolną, w której używano kaszubskiego, była maleńka miejscowość Głodnica (powiat wejherowski). Dzisiaj na całych Kaszubach ojczystego języka uczy się około trzech tysięcy dzieci i młodzieży. Lekcje języka kaszubskiego wprowadziło m.in. Kaszubskie Liceum Ogólnokształcące w Brusach, które za cel stawia sobie „kształcenie ludzi aktywnych, mocno zakorzenionych w swojej Małej Ojczyźnie”. Po kaszubsku wydawane są elementarze, podręczniki i literatura piękna.
Nie tylko szkoła, ale też Kościół katolicki odgrywa istotną rolę w szerzeniu języka kaszubskiego. Cykliczne msze z liturgią w tym języku odprawiane się w prawie trzydziestu parafiach. Kaszubskiego nie brakuje też na ważnych świętach regionalnych. Kaszubi przetłumaczyli na swój język Biblię i śpiewniki kościelne.
***
Sama nauka języka nie wystarczy. Internet zamiast przybliżać, oddala ludzi od siebie. Nic tak nie jednoczy, jak spotkanie twarzą w twarz.
Dlatego Kaszubi co roku spotykają się na piknikowych zjazdach. Razem śpiewają, jedzą i cieszą się z tego, że są Kaszubami.
Co jest źródłem trwałości tej kultury? Co sprawia, że gdy w innych regionach Polski regionalizmy zanikają, na Pomorzu coraz więcej ludzi zna kaszubski i manifestuje swoją etniczną przynależność?
To kreatywność. Zamiast nosić śmieszne czepki, piszą artykuły na strony internetowe. Zamiast organizować nudne spotkania starszych pań, zastanawiają się, jak dziedzictwem kulturowym zainteresować młodzież. Zamiast przechowywać w szafach spleśniałe ze starości kiecki, organizują interaktywne zajęcia dla młodych. Kaszubi rozumieją, że tradycja to coś, to się zmienia, żyje i jest przekształcane przez współczesnych.
Kaszubi mają się dobrze, bo wiedzą, co znaczy kreatywny regionalizm.
Warto zajrzeć:
http://kaszubia.com – strona o ciekawych wydarzeniach związanych z Kaszubami
http://www.kaszuby.info.pl – turystyka na Kaszubach
http://www.czetnica.org – portal poświęcony literaturze w języku kaszubskim
IM 2009.05.26
