Ocalanie ruin zamków, kościołów, kamienic oraz rezydencji od zapomnienia stało się prawdziwą misją Napoleona Ordy, który przemierzał Polskę wzdłuż i wszerz, by ołówkiem kreślić kształty rodzimych zabytków. Jego dorobek artystyczny obejmuje ponad tysiąc dzieł, z których większość przedstawia miejsca owiane mgiełką historii lub związane z wybitnymi malarzami, pisarzami, poetami i patriotami.
Napoleon Orda urodził się w Worocewiczach koło Pińska w 1807 roku. Jego rodzice – Józefa z Butrymowiczów i Michał byli patriotami i również synowi starali się wpajać miłość do ojczyzny. Napoleon Orda otrzymał imię po dowódcy i cesarzu Francji – Napoleonie Bonaparte.
Od 1823 roku przyszły artysta rozpoczął studia matematyczne na Uniwersytecie Wileńskim. Nie udało mu się jednak uzyskać dyplomu uczelni, gdyż został aresztowany, a później uwięziony za działalność w nielegalnej organizacji.
Wyrazem patriotycznych uczuć Napoleona Ordy był udział w Powstaniu Listopadowym. Jego odwaga oraz zaangażowanie zostały docenione – otrzymał on stopień kapitana oraz Złoty Krzyż Virtuti Militari.
Od 1833 roku Napoleon Orda przebywał w Paryżu. Był to dla niego czas intensywnej nauki gry na fortepianie oraz sztuki komponowania utworów muzycznych. We Francji artysta zaprzyjaźnił się z Fryderykiem Chopinem, który wraz z Franciszkiem Lisztem czuwał nad postępami w edukacji młodego pianisty. W tym samym roku Napoleon Orda postanowił także udoskonalić swój warsztat rysownika i malarza – w tym celu zaczął on uczęszczać na lekcje do twórcy oraz nauczyciela sztuki pejzażu – Pierre’a Girarda.
Artysta dużo podróżował – zwiedził Europę oraz część Afryki. Poznawał odmienne kultury i z prawdziwą pasją oddawał się malowaniu oraz rysowaniu zwiedzanych w międzyczasie zabytków, a także innych miejsc godnych uwagi.
Podczas pobytu w Paryżu Orda nie przestał żywić ciepłych uczuć do ojczyzny. Aktywnie włączał się on w działania o charakterze patriotycznym, a od 1848 roku był jednym z członków Komitetu Emigracji Polskiej. Nieco wcześniej malarz zaangażował się również w działania na rzecz rozwoju kultury – między innymi udzielał się w Towarzystwie Historyczno-Literackim oraz kierował działaniami Opery Włoskiej w Paryżu.
W 1856 roku ogłoszono amnestię dla powstańców, dzięki czemu Napoleon Orda zyskał możliwość powrotu do miejsca, które pamiętał jeszcze z dziecięcych lat – Worocewicz. Pobyt w rodzinnych stronach, które malarz darzył wyjątkowym sentymentem, zainspirował go do odbywania licznych wędrówek pieszych i nie tylko. Podczas organizowanych cyklicznie wycieczek Orda rysował zabytki architektoniczne oraz obiekty, na których niszczycielski upływ czasu oraz liczne wojny pozostawiły swój ślad. Wśród przedstawianych przez niego budowli znajdowały się kościoły, ruiny zamków i twierdz, a także pałace, wytworne rezydencje, wiejskie majątki oraz miejsca stoczonych niegdyś bitew. Napoleon Orda rysował również zabytki związane z życiem wybitnych Polaków – artystów, naukowców, polityków oraz innych szczególnie zasłużonych osobistości. Najpierw robił on szkice interesujących obiektów z natury, aby następnie podkolorować je akwarelami (czasami również gwaszem) lub zabarwić sepią. Dzięki zaangażowaniu artysty powstało ponad tysiąc dzieł, spośród których część ukazuje zabytki, które nie dotrwały do naszych czasów. Jego prace przedstawiają budowle stawiane od początków chrześcijaństwa w Polsce, wszystkie dzieła Ordy mają więc nie tylko wartość estetyczną, ale również dokumentalną. Choć zdecydowana większość rysunków ukazuje szczegóły architektoniczne historycznych obiektów, to zdarzają się wśród nich i takie, których jedynym zadaniem jest upamiętnienie piękna rodzimej przyrody i krajobrazu.
Najważniejszy okres w twórczości Napoleona Ordy rozpoczął się w 1872 roku, kiedy to artysta zapragnął poświęcić się całkowicie ocalaniu widoku polskich zabytków od zapomnienia. U kresu życia rysowanie historycznych budowli z myślą o potomnych było dla malarza prawdziwym wyzwaniem. Aby jak najlepiej wykonać to zadanie artysta rozpoczął trwającą wiele lat wędrówkę, podczas której zwiedził między innymi okolice Wołynia, Podola, Ukrainy, Litwy, Żmudzi i Białorusi, a także Wielkopolski, Galicji oraz Prus Królewskich.
Część plastycznych zapisków niezwykłego kronikarza została wydana jeszcze za jego życia w albumie znanym jako „Album widoków historycznych Polski poświęcony Rodakom”. Napoleon Orda zmarł w 1883 roku w Warszawie. Artysta dał się poznać nie tylko jako pracowity rysownik oraz patriota pragnący współtworzyć swoimi dziełami dziedzictwo narodowe, ale również filantrop – po jego śmierci uruchomiono fundusz stypendialny, który, zgodnie z wolą malarza, miał umożliwić ubogim uczniom kontynuowanie edukacji.
Bibliografia:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Napoleon_Orda
http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Orda/Index.htm
Nina Kinitz 16 sierpnia 2009
