W położonej na Ostrowie Tumskim świątyni przez setki lat odbywały się chrzty, koronacje, śluby oraz pogrzeby polskich królów oraz książąt. W bazylice archikatedralnej Świętych Apostołów Piotra i Pawła związek małżeński zawarli: król Wacław II i Ryksa – córka Przemysła II, król Kazimierz Wielki i Adelajda (której koronacja odbyła się również w murach poznańskiego kościoła), a także Bogusław V i Elżbieta. W 1807 roku katedra była też miejscem ślubu generała Jana Henryka Dąbrowskiego z Barbarą Chłapowską. W liczącej ponad tysiąc lat świątyni spoczywają prochy pierwszych władców Polski oraz szczątki dostojników kościelnych.
Historia poznańskiej katedry sięga 968 roku, wtedy bowiem na miejscu dzisiejszego zabytku stanął kościół katedralny św. Piotra. Z tego czasu pochodzą szczątki misy chrzcielnej oraz krypt, które najprawdopodobniej są pozostałościami grobów Mieszka I i króla Bolesława Chrobrego.
Niedługo po zakończeniu budowy świątynia uległa zniszczeniu, które było wynikiem najazdu księcia czeskiego – Brzetysława. W 1058 roku postawiono nowy kościół, który w znacznej części osadzono na fundamentach poprzedniego budynku. Powstała w ten sposób świątynia miała dwie wieże i była utrzymana w stylu romańskim.
W połowie XIII wieku katedra została przebudowana. Zburzono wtedy grożące zawaleniem prezbiterium, a na jego miejsce postawiono nowe, gotyckie prezbiterium z cegieł.
W 1622 roku pożar strawił znaczną część katedry. Zniszczeniu uległ dach kościoła, a także hełmy wież. Pozostały jednak mury, dzięki którym możliwe stało się odbudowanie świątyni. Nowa katedra zyskała charakterystyczny dla architektury barokowej wygląd.
Niestety, kolejne lata nie były łaskawe dla zabytkowego kościoła. Najpierw, w 1725 roku gwałtowny huragan zerwał dachy i poważnie uszkodził hełmy wież, a w niecałe pięćdziesiąt lat później pożar strawił wnętrze katedry. Usuwanie rozległych zniszczeń oraz odbudowa kościoła trwały długo, bo aż do 1783 roku. Działania osiemnastowiecznych budowniczych doprowadziły do nadania świątyni barokowego charakteru, przebudowano także elewację, która zyskała klasycystyczny wygląd.
Podczas II wojny światowej katedra została obrabowana przez Niemców, a następnie zamieniona w magazyn. Liczne uszkodzenia kościoła były też efektem walk prowadzonych na pobliskiej Cytadeli. W ich wyniku wnętrze świątyni spłonęło, odsłaniając pozostałości z czasów, gdy była to jeszcze katedra gotycka.
W 1956 roku zakończono odbudowę oraz regotyzację kościoła i oddano go do użytku wiernych. W kolejnych latach odrestaurowano także ocalałe podczas II wojny światowej kaplice. W latach dziewięćdziesiątych udało się odzyskać pięć czternasto- i piętnastowiecznych płyt nagrobnych, które kilkadziesiąt lat wcześniej zostały zrabowane przez Niemców.
Dzisiejszy wygląd bazyliki jest odbiciem bogatej historii tegoż obiektu. Po II wojnie światowej budowla zaczęła przypominać gotycki kościół z przełomu XIV i XV wieku, hełmy wież natomiast nawiązują swym kształtem do wytworów architektury klasycystycznej. Zbudowana na planie krzyża trójnawowa bazylika z dwunastoma kaplicami jest prawdziwym skarbcem dzieł, wykonanych przez wybitnych artystów i rzemieślników – przedstawicieli różnych epok, stylów i trendów z ostatnich kilkuset lat.
Jednym z najcenniejszych zabytków katedry jest bogato zdobiony ołtarz główny. Jest to późnogotycki poliptyk, który został wykonany przez śląskich mistrzów w 1512 roku. Jego wnętrze skrywa figurkę Matki Boskiej w towarzystwie św. Katarzyny i św. Barbary oraz dwanaście wizerunków świętych, zdobiących skrzydła ołtarza. Zewnętrzna część przedstawia natomiast scenki z Męki Pańskiej. W predelli widoczne są figury Jezusa i apostołów, którzy spożywają wspólnie Wieczerzę Pańską.
W prezbiterium znajdują się także szesnastowieczne stalle gotyckie, chrzcielnica oraz ambona z 1720 roku. Nad całością górują wąskie witraże wykonane według projektów Wacława Taranczewskiego, Stanisława Powalisza i Marii Powalisz-Bardońskiej. Prezbiterium zwieńczone jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym, które przechodzi w sklepienie gwiaździste widoczne w nawach.
Spośród dwunastu kaplic zdobiących katedrę warto zwrócić uwagę na Kaplicę Królewską, zwaną także Złotą. W skąpanej w blasku szlachetnego kruszcu kaplicy spoczywają szczątki Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Pod pokrytym złocistą farbą sufitem znajduje się obraz namalowany przez wybitnego artystę dziewiętnastowiecznego – Januarego Suchodolskiego. Dzieło to przedstawia księcia Mieszka I kruszącego bałwany. O tym, że kaplica jest miejscem spoczynku pierwszych polskich władców przypomina nie tylko ich sarkofag, ale również obrazy i pomnik, wykonany na zlecenie Edwarda Raczyńskiego. Godne uwagi są także herby najstarszych polskich rodów, umieszczone w lśniącym złotem gzymsie. Niezwykłość tego misternie zdobionego miejsca potęguje wspaniała posadzka mozaikowa, wykonana przez Salandriego z Wenecji.
Źródła:
http://www.katedra.archpoznan.org.pl/
http://www.poznan.pl/
Nina Kinitz 9 września 2009
