W XVIII wieku powstały wspomniane wcześniej organy, zbudowane przez Jana Wulfa z Ornety i Rudolfa Dalitza z Gdańska. Dziś wielkie organy oliwskie posiadają dziewięćdziesiąt sześć głosów, pięć manuałów i pedał oraz trakturę elektro – pneumatyczną. Dysponują ponadto elektronicznym systemem zapisu sześćdziesięciu czterech kombinacji i posiadają połączenie z organami chórowymi. Są jednymi z największych organów w Polsce.
Niedaleko Bałtyku wznosi się, założone około 1170 rokudawne opactwo cystersów w Oliwie, (Mons Olivarum) obecnie w granicach miastaGdańska. Pierwszy konwent cystersów przybył w 1186 roku z Kołbacza i zostałuposażony przez książąt Pomorza Gdańskiego. Romańsko – gotycka bazylika ztranseptem i obejściem wokół wydłużonego prezbiterium powstała w XIII i XIV wieku. W następnych stuleciach byławielokrotnie przebudowywana i przekształcana. Jednak zachowała harmonięwielkich proporcji: ma 90 m długości, 30 m szerokości i 20 m wysokości. Fasadęzachodnią, flankowaną dwiema smukłymi wieżyczkami schodowymi przekształcono w1771 roku w stylu rokoka. W tym samym czasie powstały hełmy wież. Bogaty portalgłówny pochodzi z roku 1688.
W kościele znajdują się piękne, manierystyczne i barokoweołtarze, a także warte uwagi nagrobki, na przykład rodziny Kosów z roku 1620. Znajdująsię tam również wielkie rokokowe organy o osiemdziesięciu sześciu głosach. Donajważniejszych elementów wyposażenia należą także wspaniale zdobione,manierystyczne stalle w prezbiterium i w transepcie, oraz przeniesiony dotranseptu pierwotny ołtarz główny, z figurami Trójcy Świętej w częściśrodkowej, dzieło Wolfganga Sporera z lat 1604 – 1606.
W klasztorze, który był budowany od XIII do XV wieku,obecnie mieszczącym seminarium duchowne, znajdują się gotyckie krużganki wokółwirydarza, kapitularz z XIII wieku, ze sklepieniami krzyżowo – żebrowymi,refektarz przykryty sklepieniem sieciowym, wspartym na trzech kolumnachtoskańskich. W klasztorze znajduje się także historyczna Sala PokojuOliwskiego, gdzie wiosną 1660 roku został podpisany pokój, który zakończyłwojnę między Szwecją a Polską. Traktat ten uregulował stosunki na Północy i napewien czas zaprowadził spokój na terenach od stuleci nękanychnieprzyjacielskimi najazdami.
Nie oszczędzały one także Oliwy, raz po raz puszczanej zdymem, ale wciąż na nowo odbudowywanej. W pierwszej połowie XIII wieku budowęopactwa przerywały napady pogańskich Prusów, a w latach 1243 – 1308 Krzyżaków.W roku 1350 wybuchł wielki pożar. W 1433 roku zjawili się husyci pod wodząCzapki, którzy okradli i podpalili opactwo. W roku 1577 splądrowali jeżołnierze i motłoch z Gdańska. Pozostały tylko nawy boczne kościoła, krużganeki kapitularz, oraz zakrystia.
Po łupieżczych najazdach wnętrze kościelne otrzymałonajwspanialsze elementy swojego wyposażenia: w połowie XVII wiekudziewiętnaście ołtarzy bocznych, a później nowy oryginalny ołtarz główny (1688– 1693), przypisywany Andrzejowi Schluterowi Młodszemu, z obrazemprzedstawiającym Marię i św. Bernarda jako orędowników konwentu oliwskiego,namalowanym przez Andrzeja Stecha. W sumie wewnątrz katedry znajdują siędwadzieścia trzy ołtarze o dużej wartości historycznej, wykonane częściowo zmarmuru.
W XVIII wieku powstały wspomniane wcześniej organy,zbudowane przez Jana Wulfa z Ornety iRudolfa Dalitza z Gdańska. Dziś wielkie organy oliwskie posiadają dziewięćdziesiątsześć głosów, pięć manuałów i pedał oraz trakturę elektro – pneumatyczną.Dysponują ponadto elektronicznym systemem zapisu sześćdziesięciu czterech kombinacji i posiadają połączenie z organamichórowymi. Są jednymi z największych organów w Polsce. Bogatozdobiony prospekt organowy, wykonany przez miejscowe warsztaty cysterskie – zfigurami muzykujących aniołów o ruchomych rękach trzymających instrumenty, zpostaciami Dawida i św. Cecylii, z wirującym słońcem i gwiazdami, które dziśzachwyca i zdumiewa.
A.K. 2010-12-01
Korzystałam: „Sanktuaria w Europie”, Wydawnictwo MuzaS.A.
