Aleksander Kotsis nie unikał w swej twórczości poruszania trudnych i niewygodnych tematów. W realistyczny sposób ukazywał on nędzę polskich chłopów, smutek dzieci po śmierci matki oraz skromne wnętrza wiejskich izb. Krytycy nie dostrzegali w jego dziełach głębokiego przekazu oraz śladów świetnego zmysłu obserwacji i twierdzili, że ukazuje jedynie rzeczy brzydkie i trywialne. Pod ich wpływem Aleksander Kotsis zaczął tworzyć bardziej pogodne, a niekiedy wręcz sielankowe scenki z udziałem wieśniaków oraz pejzaże podhalańskie.
Artysta przyszedł na świat w 1836 w Ludwinowie, które współcześnie jest jedną z dzielnic Krakowa. W 1850 roku rozpoczęła się edukacja artystyczna Aleksandra Kotsisa, wtedy to właśnie młody malarz po raz pierwszy przestąpił progi krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Podczas nauki korzystał on z cennych rad Władysława Łuszczkiewicza, Wojciecha Kornelego Stattlera oraz Aleksandra Płonczyńskiego. Lata poświęcone na naukę były nie tylko sposobnością do doskonalenia warsztatu i nabywania gruntownej wiedzy o sztuce, ale również czasem nawiązywania przyjaźni z wybitnymi artystami – Arturem Grottgerem, Janem Matejką, Andrzejem Grabowskim oraz Izydorem Jabłońskim. Sytuacja rodzinna zmusiła Kotsisa do łączenia studiów z pracą w sklepie. Być może było to jedną z przyczyn późniejszego ukończenia krakowskiej uczelni – artysta odebrał dyplom Szkoły Sztuk Pięknych dopiero w 1860 roku.
W tym samym czasie otrzymał on dwuletnie stypendium, które otworzyło mu drogę do zdobywania wiedzy oraz doskonalenia warsztatu w gmachu wiedeńskiej uczelni. Międzynarodowe studia upłynęły artyście na zgłębianiu tajników malarstwa historycznego, a tuż po powrocie do Krakowa nawiązał on kontakt z grupą patriotów, z których część znał już z krakowskiej uczelni. Do elitarnego grona należeli między innymi: Jan Matejko, Aleksander Gryglewski, Andrzej Grabowski, Franciszek Wyspiański, Władysław Żeleński, Józef Szujski oraz Michał Bałucki. Ugrupowanie młodych patriotów wyszło z inicjatywą ożywienia krakowskiego życia artystycznego i intelektualnego. Najbardziej intensywną działalność grupy datuje się na czas poprzedzający wybuch powstania styczniowego.
W 1866 roku artysta ponownie otrzymał stypendium rządowe, które umożliwiło mu wyjazd do Paryża i Brukseli. Po powrocie do Polski Kotsis rzucił się w wir życia kulturalnego. Malował bardzo wiele obrazów, głównie pejzaży tatrzańskich, wystawiał też swoje dzieła zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami – między innymi w Wiedniu i Berlinie. Artysta prezentował dzieła swojego autorstwa również podczas ekspozycji organizowanych przez monachijski Kunstverein. W 1875 roku malarz musiał porzucić marzenia o zagranicznych wojażach – choroba mózgu zmusiła go bowiem do powrotu do Polski oraz uniemożliwiła dalszą realizację zamierzeń twórczych. W 1877 roku Aleksander Kotsis zmarł w Podgórzu, które jest dzisiaj jedną z dzielnic Krakowa.
Jego dorobek artystyczny obejmuje pejzaże oraz malarstwo rodzajowe, które niemal zawsze było związane z polską wsią. Początkowo Kotsis malował obrazy, które idealizowały życie na prowincji i nie miały zbyt wiele wspólnego z realistycznym przedstawieniem życia chłopów. Nie trwało to jednak długo, gdyż już w latach sześćdziesiątych artysta skupił się na ukazywaniu prawdy o podejmowanym przez siebie temacie. Wtedy to właśnie powstały obrazy, z których wyłaniał się smutny widok ubogiej i brudnej chaty, głodnych i zabiedzonych rodzin chłopskich, które zmuszone zostały do opuszczenia domu oraz dzieci opłakujących zmarłą matkę (vide „Wnętrze izby”, „Bez dachu”, „Matula pomarli”). To właśnie tym dziełom zawdzięcza Kotsis miano prekursora realizmu w sztuce pejzażowej oraz scenkach rodzajowych.
Niestety, największe osiągnięcia tegoż artysty nie zostały docenione przez polskich krytyków, którzy uważali, iż malarz niepotrzebnie ukazuje rzeczy brzydkie oraz nadmiernie kojarzące się z codziennością. Po pewnym czasie Aleksander Kotsis zaczął starać się lepiej utrafić w gusta szerszej publiczności, efektem czego było ukazywanie piękna podhalańskiego krajobrazu oraz przedstawianie życia chłopów jako radosnej sielanki. Przykładem tego są choćby obrazy zatytułowane „W święto Matki Boskiej Zielnej” i „Dzieci przed chatą w górach”. Pierwsze ze wspomnianych wyżej dzieł przedstawia złotowłosą dziewczynkę z niebieską wstążką na głowie, która przysiadła na murku ściskając w ramionach dorodny bukiet polnych kwiatów oraz ziół. Rumiane policzki dziecka w połączeniu z rozświetlonymi słońcem włosami oraz pulchnymi nóżkami sprawiają, że dziewczynka mogłaby uchodzić za prawdziwy okaz zdrowia. Śliczna córka chłopów została obdarzona przez malarza słowiańskimi rysami twarzy, które w zestawieniu z obchodzonym przez Polaków świętem Matki Boskiej Zielnej nabierają głębszego, patriotycznego znaczenia. Widoczne w oddali góry nie tylko pełnią funkcję dekoracyjną, ale również są dowodem na trwałą fascynację Kotsisa pięknem podhalańskiego krajobrazu.
Bibliografia:
http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/os_kotsis_aleksander
http://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Kotsis
Nina Kinitz 15 lipca 2009
