Sanktuarium to w sposób szczególny związane jest ze św. Jadwigą Śląską. Urodzona w roku 1174 na zamku w Andechs otrzymała wychowanie w klasztorze benedyktynek w Kitzingen w Bawarii i w wieku 13 lat została żoną śląskiego księcia piastowskiego Henryka Brodatego, któremu urodziła siedmioro dzieci. Sprowadziła na Śląsk wiele zgromadzeń zakonnych i doprowadziła za pośrednictwem swojego małżonka do powstania klasztoru cystersek w Trzebnicy w 1202 roku i cystersów w Henrykowie w roku 1222. Konwent założycielski do Trzebnicy został wysłany z klasztoru św. Teodora w Bamberdze.
W roku 1238 Jadwiga owdowiała i żyła od tego czasu w założonym przez siebie klasztorze. Znana była ze swojej pobożności, miłości bliźniego, zaangażowania w sprawy najuboższych i naśladownictwa krzyża. Zmarła 15 października 1243 roku w opinii świętości. Niebawem lud zaczął oddawać jej cześć. 26 marca 1267 roku papież Klemens IV dokonał jej kanonizacji. 25 sierpnia 1267 roku odbyło się uroczyste przeniesienie jej relikwii do kościoła klasztornego w Trzebnicy. Osiem kolejnych przełożonych klasztoru w latach 1232 – 1348 pochodziło w prostej linii z jej rodu.
Poświęcony w roku 1219 kościół klasztorny w Trzebnicy zbudowany został z cegły. Jest to trzynawowa bazylika na planie krzyża łacińskiego. Z uwagi na fakt, że kościół powstał dzięki pomocy szlachetnie urodzonych fundatorów, nie wykazuje on cech typowych dla architektury cystersów. Wewnątrz kościoła w Trzebnicy znajduje się przypominający scenę chór dla mniszek. Jest on w miejscu przecięcia się naw oraz we wschodniej części nawy głównej. Mniszki były w ten sposób oddzielone od świeckich wiernych w części zachodniej kościoła, a od duchownych – w części wschodniej. Jednocześnie ich miejsce modlitw znajdowało się w pobliżu ołtarza głównego. Poprzez przypominającą kryptę halę pod chórem zakonnic także osoby świeckie mogły widzieć ołtarz i grób św. Jadwigi. Kaplica św. Jadwigi w Trzebnicy jest jednym z najlepszych przykładów architektury gotyckiej na naszych ziemiach.
W latach 1679 – 1680 na polecenie opatki Krystyny Katarzyny Wurben, wykonany został z czarnego marmuru nowy grobowiec św. Jadwigi. Ustawiono go z tyłu kościoła i przeniesiono doń odnalezione w starym grobie szczątki Świętej. Nad tym wolno stojącym sarkofagiem wznosi się wsparty na czternastu kolumnach baldachim, dzieło rzeźbiarza Marcina Bielawskiego z Dębników koło Krakowa. Wieńczy go na górze wielka figura przedstawiająca anioła. Znajdujące się na rogach figury świętych z zakonu cystersów są dziełem Franciszka Józefa Zellera z Wrocławia z lat 1679 – 1618. Zgodnie z tradycją średniowiecznych grobowców piastowskich, na sarkofagu znajdowała się niegdyś rzeźba przedstawiająca Świętą w pozycji leżącej. . Z fundacji trzebnickiej opatki Bernardy Paczyńskiej została ona w roku 1750 zastąpiona barokową figurą w pozycji półstojącej. Jest ona dziełem rzeźbiarza Franciszka Józefa Mangoldta.
Sanktuarium św. Jadwigi w Trzebnicy nabiera charakteru symbolicznego – jest miejscem zbliżenia Polski i Niemiec – chociażby ze względu na Andechs, gdzie urodziła się św. Jadwiga Śląska. W czasie głównych uroczystości odpustowych pielgrzymi całują relikwiarz, w którym przechowywana jest czaszka Świętej.
Agnieszka Kowalczyk 2010-10-27
