Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych konkursów muzycznych na świecie. Jest też jednym z niewielu konkursów monograficznych – wykonywane są wyłącznie utwory jednego kompozytora. Uważany jest za jeden z najbardziej prestiżowych – wygranie lub otrzymanie jednej z nagród w Konkursie Chopinowskim otwiera drogę do światowej kariery.
Inicjatorem konkursu był wybitny polski pianista, pedagog i kompozytor prof. Jerzy Żurawlew (1886-1980). Żurawlew studiował fortepian u słynnego chopinisty Aleksandra Michałowskiego, którego z kolei w tajniki gry Fryderyka Chopina wprowadził jeden z najznakomitszych uczniów kompozytora, Karol Mikuli.
Pierwszy Konkurs Chopinowski odbył się w dniach 23-30 stycznia 1927 r. w udostępnionej na ten cel sali Filharmonii w Warszawie. Zgodnie przyjętymi założeniami konkurs przeprowadzany miał być co pięć lat; i tak II i III Konkurs odbyły się w 1932 i 1937 roku. Organizację kolejnego – w 1942 r. uniemożliwiła II wojna światowa.
Pierwszy powojenny, IV z kolei, przeprowadzono w 1949 roku w sali budynku „Roma” przy ul. Nowogrodzkiej, tymczasowej siedzibie Filharmonii i Opery Warszawskiej. Następny Konkurs odbył się sześć lat później – w 1955 roku. Roczne opóźnienie spowodowane było odbudową Filharmonii Warszawskiej, awansowanej wkrótce do rangi instytucji narodowej. Od tego czasu konkursy odbywają się w Filharmonii Narodowej w Warszawie znów regularnie co pięć lat.
Konkursy przedwojenne oraz z lat 1955, 1960, 1965 odbywały się zimą, blisko daty przyjmowanej za rocznicę urodzin Fryderyka Chopina – 22 lutego. Jednak ze względu na dużą liczbę zachorowań w tym czasie, zarówno jurorów jak i uczestników, termin zmieniono i przeniesiono na październik, miesiąc w którym przypada rocznica śmierci kompozytora.
Organizację trzech pierwszych konkursów przedwojennych powierzono Warszawskiemu Towarzystwu Muzycznemu, przy którym mieściła się Wyższa Szkoła Muzyczna im. Fryderyka Chopina. Edycje IV i V odbywały się w ramach obchodów Roku Chopinowskiego w latach 1949 i 1955, przeprowadzonych przez Komitety Wykonawcze, powołane przez Ministra Kultury i Sztuki. W latach 1960-2005 organizatorem konkursu było Towarzystwo im. Fryderyka Chopina. Kolejne edycje realizowane są przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina. Od 1957 r. Konkurs Chopinowski należy do Światowej Federacji Międzynarodowych Konkursów Muzycznych w Genewie.
Po skromnych początkach w 1927 r., kiedy do konkursu przystąpiło 26 pianistów z ośmiu krajów, impreza z biegiem lat rozrosła się. Rekord zanotowano podczas XV Konkursu w 2005 r., kiedy zgłosiło się 350 kandydatów, a ostatecznie wystąpiło 257 z 35 krajów. Wiek uczestników na ogół wahał się od 18 do 29 lat, choć w poszczególnych konkursach istniały pod tym względem różnice, bowiem zasady dotyczące wieku uczestników również zmieniały się.
Podczas I Konkursu Chopinowskiego jury składało się wyłącznie z przedstawicieli polskiego środowiska muzycznego. Przy organizowaniu następnych konkursów do zespołu oceniającego zapraszano wybitnych muzyków, pianistów także z zagranicy; wśród nich byli m.in. Wilhelm Backhaus, Stefan Ashkenase, Nadia Boulanger, Arturo Benedetti-Michelangeli. W pracach jury uczestniczyli również laureaci wcześniejszych konkursów, m.in.: Lev Oborin, Witold Małcużyński, Halina Czerny-Stefańska, Martha Argerich. Przewodniczącymi jury byli wybitni chopiniści m.in. Witold Maliszewski (1927), Adam Wieniawski (1932, 1937), Zbigniew Drzewiecki (1949, 1955, 1960, 1965), Kazimierz Sikorski (1970, 1975), Kazimierz Kord (1980), Jan Ekier (1985, 1990 i 1995) oraz Andrzej Jasiński (2000, 2005, 2010).
Konkurs Chopinowski jest imprezą wieloetapową, trwającą z uwagi na liczbę kandydatów zwykle kilkanaście dni. Pierwszy wprawdzie trwał tylko osiem dni, ale IV i V prawie miesiąc. Konkursy przedwojenne były dwuetapowe; IV, V, VI, VIII – trzyetapowe, VII, IX i następne – czteroetapowe; w pierwszych trzech etapach pianiści wykonywali nokturny, etiudy, ballady, scherza, polonezy, walce, mazurki i sonaty, a w finale – jeden z koncertów. Regulamin XV Konkursu w 2005 roku wyglądał inaczej – ze względu na bardzo dużą liczbę zgłoszeń bezpośrednio przed konkursem (we wrześniu) zorganizowano w Warszawie eliminacje obowiązujące dla wszystkich kandydatów. Zasadniczy konkurs przeprowadzono natomiast w dwóch etapach i finale. Ostatni – XVI Konkurs znów był czteroetapowy z finałem jako ostatnim z etapów.
Przesłuchania konkursowe są jawne, jedynie w 1949 r. jury odgrodzone od uczestników zasłoną, nie widziało występujących i nie znało ich nazwisk. Jawny był dopiero etap trzeci. O sposobie przyznawania nagród i wyróżnień decydują organizatorzy Konkursu, którzy ustalają ich wysokość i liczbę; i tak podczas I Konkursu przyznano cztery nagrody, a podczas II Konkursu – aż piętnaście. Obok nagród regulaminowych, które przyznaje jury konkursu, istnieje tradycja przyznawania tzw. nagród pozaregulaminowych.
W historii Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina liczba nagród w różnych edycjach była różna. Dwukrotnie (w 1990 r. i 1995 r.) nie przyznano pierwszej nagrody; raz (w 1949 r.) ex aequo przyznano ją dwóm pianistkom. Polacy zwyciężyli w Konkursie czterokrotnie: Halina Czerny-Stefańska (1949 r.), Adam Harasiewicz (1955 r.), Kristian Zimerman (1975 r.) i Rafał Blechacz (2005 r.).
I Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina (1927 r.) wygrał Lev Oborin (ZSRR). Laureatami I nagrody byli też m.in. Maurizio Pollini (Włochy, 1960), Martha Argerich (Argentyna, 1965), Garrick Ohlsson (USA, 1970), Yundi Li (Chiny, 2000). Ostatni XVI Konkurs Chopinowski wygrała Rosjanka – Julianna Awdiejewa. (PAP)
agz/ dsr/ ls/
