W 1918 roku zaangażował się w działalność Polskiej Organizacji Wojskowej, brał udział w akcjach sabotażowych i dywersyjnych. W 1920 roku wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, w tym samym roku zdał maturę i rozpoczął studia polonistyczne i filozoficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1922 roku ogłosił w „Skamandrze” wiersz „Cieśla”, który uważał za swój właściwy debiut poetycki. Rok później Przyboś ukończył studia (nie uzyskując jednak dyplomu) i rozpoczął pracę jako nauczyciel w gimnazjach: w Sokalu (1923-1925), w Chrzanowie (1925-1927), w Cieszynie (1927-1939). Od 1923 roku współpracował z programowym czasopismem Awangardy Krakowskiej „Zwrotnica”. Na jej łamach publikował ważne artykuły programowe i polemiczne. Swoje utwory liryczne publikował w „Kurierze Literacko-Naukowym”, „Głosie Literackim”, „Europie” oraz w „Zaraniu Śląskim”. Dwukrotnie wyjeżdżał na studia do Paryża (1937 i 1938/1939), podróżował w tym czasie także po Belgii i Włoszech. W czasie wybuchu wojny Przyboś przebywał na Zaolziu, miesiąc później znalazł się we Lwowie, zaś od grudnia przyjął posadę bibliotekarza w Zakładzie Narodowym Ossolińskich. W 1941 roku został aresztowany przez gestapo pod zarzutem współpracy z NKWD, ale zwolniono go z powodu braku dowodów na jego winę. Po uwolnieniu z rąk gestapo Przyboś zamieszkał w swojej rodzinnej wsi, Gwoźnicy. Utrzymywał się wówczas z pracy na roli. Po wkroczeniu Armii Czerwonej na tereny Rzeszowa zaangażował się w budowę Polski Ludowej. Był Kierownikiem Wydziału Informacji i Propagandy, w 1944 roku przeniósł się do Lublina i został członkiem Krajowej Rady Narodowej a później przewodniczącym Komisji Oświaty przy Krajowej Radzie Narodowej. Został pierwszym przewodniczącym Związku Zawodowego Literatów Polskich, a w 1945 roku przeniósł się do Krakowa i tam zapisał do PPR (późniejsza PZPR). Od 1947 do 1951 roku przebywał jako dyplomata (poseł nadzwyczajny i minister pełnomocny PRL) w Szwajcarii. Po powrocie do kraju, w latach 1951-1955 pełnił funkcję dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie. Publikował wtedy w „Nowej Kulturze”, „Życiu Literackim”, w „Dialogu”. W 1955 roku przeniósł się do Warszawy, tu współpracował z „Przeglądem Kulturalnym”, w latach 1965-1967 był zastępcą redaktora naczelnego miesięcznika „Poezja”. Po inwazji ZSRR na Węgry i po zgładzeniu węgierskiego polityka Imre Nagy’a wystąpił z szeregów PZPR na znak protestu. W 1966 roku został prezesem PEN Clubu. Publikował wtedy swą twórczość w wielu poświęconych literaturze czasopismach. W 1969 roku jego stan zdrowia pogorszył się, 6 października 1970 roku Przyboś zmarł w Warszawie, w wieku 69 lat. Badacze literatury twórczość poety Awangardy Krakowskiej dzielą na dwa etapy: wczesną poezję oraz twórczość dojrzałą. Poezja nazywana wczesną powstawała w latach dwudziestych i wyrażała pochwałę nowoczesności, zachwyt awangardą i cywilizacją. Tomiki, w których można doczytać się tego zachwytu noszą tytuły: „Śruby” oraz „Oburącz”. W twórczości z tego okresu dają o sobie znać wpływy teorii Peipera, fascynacja techniką, naukowym językiem, nowoczesnością. Dojrzała twórczość rozpoczyna się w latach trzydziestych. Fascynacja nowoczesnością ustępuje miejsca oczarowaniu pejzażem, erotyką i refleksją nad życiem i naturą. Z tego okresu pochodzą trzy ważne tomiki wierszy: „Z ponad” (inna spotykana wersja: „Sponad” – 1930); „W głąb las” (1932) i „Równanie serca” (1938). Doświadczenia drugiej wojny światowej znajdują odbicie w tomach „Póki my żyjemy” z 1944 roku oraz „Miejsce na ziemi” z 1945.
Agata Ignatowicz 2008.10.17
