Sześć drewnianych świątyń Małopolski to typowy przykład drewnianej architektury gotyckiej. Kościoły powstały jako konstrukcje zrębowe. Wszystkie zostały ufundowane przez przedstawicieli szlachty lub monarchów w XIV lub XV wieku i miały bądź mają interesującą polichromię. Jest to drugie najstarsze skupisko drewnianych kościołów tego rodzaju w Europie, pierwsze miejsce zajmują świątynie norweskie.
Haczów – kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Michała Archanioła, to największy gotycki kościół drewniany w Europie, jak również najstarszy kościół o konstrukcji zrębowej w Polsce. Pierwsze wzmianki o Haczowie pochodzą z roku 1352.Wtedy Kazimierz Wielki wydał przywilej lokacyjny dla niemieckiej kolonii Hanshoff. W roku 1388 dokument ten potwierdził Władysław Jagiełło, a w roku 1538 Stefan Batory. W latach 1340 – 1772 była to ziemia sanocka, województwo ruskie. W 1624 roku wieś zniszczyli Tatarzy. W 1772 roku, po pierwszym rozbiorze Polski Haczów znalazł się w austriackim zaborze.
Kościół zbudowano pod koniec XIV wieku , a rozbudowano na początku wieku XVII i XVIII. Dach świątyni pokryty jest gontem. Niewiele brakowało, a kościół w Haczowie nie dotrwał by naszych czasów. W roku 1944 został uszkodzony w czasie ofensywy. Po wojnie został opuszczony i groziła mu rozbiórka. W roku 1958 rozpoczęły się prace konserwatorskie . W roku 1980 kościół rzymskokatolicki przejął obiekt do celów kulturowych. Renowację zakończono w 2000 roku, tego samego roku w listopadzie kościół poświęcono i znów mogli się nim cieszyć turyści i parafianie.
W roku 1624, podczas najazdu tatarskiego kościół został ponownie uszkodzony, a następnie odnowiony i rozbudowany, to wtedy wzniesiono obecną wieżę – dzwonnicę. W latach osiemdziesiątych XVIII wieku wzniesiono kaplicę Matki Boskiej i powiększono zakrystię. W 1944 roku w bezpośrednim sąsiedztwie wybudowano nowy kościół, stary został opuszczony, a wyposażenie usunięte. W latach sześćdziesiątych XX wieku rozpoczęto prace konserwatorskie przy niszczejącym już kościele. W 2000 roku dokonano rekonsekracji świątyni i wytypowano do zgłoszenia na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO . Kościół zostaje wpisany w 2003 roku.
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny znajduje się niedaleko drogi z Krosna do Sanoka. Ma konstrukcję zrębową z podwaliną na kamiennej podmurówce. Ściany wzniesione są z jodłowych bierwion, ociosanych na kant , tworzących lite ściany. Zachował się pierwotny więźbowo – zaskrzynieniowy system nakrycia budowli. Kościół składa się z prezbiterium, pod którym umieszczono murowaną, przesklepioną kryptę. Od północy przylegają do nawy: kaplica Matki Boskiej Bolesnej oraz skarbczyk. Od zachodu do nawy przystawiona jest wieża. Trójdzielna bryła kościoła składa się z równych wysokości prezbiterium i korpusu nawowego, nakrytych jednokalenicowym, dwuspadowym dachem.
We wnętrzu kościoła najcenniejsze są polichromie na ścianach prezbiterium, a także nawy. Pochodzą one z roku 1494. Jednak odkryte zostały po drugiej wojnie światowej pod późniejszymi rokokowymi malowidłami. Na szczególną uwagę zasługuje cykl Męki Pańskiej na ścianie północnej, oraz po stronie południowej zabójstwo św. Stanisława i koronacja Matki Bożej. Na ścianach nawy widnieją postacie różnych świętych. W czasie robót konserwatorskich odnaleziono jedenaście polichromowanych desek , pochodzących z pierwotnego stropu. Deski te ponownie wmontowano , a malowidła uzupełniono. Jest to prawdopodobnie najstarsza polichromia tego typu w Europie.
Niestety z oryginalnego wyposażenia ruchomego nie zachowało się zbyt wiele. Największą wartością kościoła jest z pewnością figura Matki Bożej Bolesnej – Pieta z roku 1400, zaliczana do najlepszych przykładów rzeźby gotyckiej w południowej Polsce. Matka Boska Haczowska cieszy się szczególnym kultem od wieku XVII. Została koronowana przez Papieża w 1997 roku. Rzeźbę możemy obecnie podziwiać w nowym ,murowanym kościele. Oprócz rzeźby do cennych elementów należy z pewnością kamienna chrzcielnica z XVI wieku. Najstarszymi zabytkami malarstwa są zachowane krzyże konsekracyjne. Pochodzą one prawdopodobnie z połowy XV wieku .Dekoracja monumentalna , pokrywająca ściany prezbiterium w nawie wykonana została prawdopodobnie w 1494 roku. Malowidła te mają bardzo duże znaczenie dla historii sztuki w Polsce. Ostatnim średniowiecznym zabytkiem był dzwon z roku 1488, dedykowany św. Mikołajowi. W całości zachował się barokowy ołtarz Chrystusa Miłosiernego, obecnie jest on w kaplicy kościoła drewnianego. Jest to dzieło krośnieńskiego warsztatu z XVII wieku. To właśnie w tym ołtarzu kiedyś była umieszczona Pieta.
W tym starym , pięknym drewnianym kościele od roku 2000 odprawiane są nabożeństwa , na które przychodzą lub przyjeżdżają wierni i turyści ,którzy pragną zobaczyć ten przepiękny i unikatowy w skali światowej zabytek.
A.K. 2011-05-24
Korzystałam: Drewniany kościół Wniebowzięcia NMP i św. Michała Archanioła w Haczowie – M. Kornecki
Skarby UNESCO – T. Wójcik
Miejsca święte – T. Wójcik
Haczów, gmina na podkarpaciu – J.F. Adamski
