Jest niewątpliwie jednym z najwspanialszych zabytków Małopolski. To drewniana perełka, której sława wykracza na pewno poza granice kraju. Niestety dokładne lata budowy kościoła nie są znane. Pierwsza wzmianka o kościele parafialnym pod wezwaniem świętego Michała Archanioła pochodzi z roku 1335. Kościół ten powstał na miejscu wcześniejszego, który istniał zanim powołano do życia parafię w Dębnie. Było to w roku 1400. W 1500 roku powstał obecny kościół i jego polichromia zachowana do naszych czasów.
Polichromia to wielobarwna ,malarska ozdoba sufitów, ścian, sklepień lub rzeźb. Stosowana jest do dekoracji zewnętrznych i wewnętrznych. Polichromię wykonywano na materiałach kamiennych, tynkach, drewnie. Stosowana była głównie w budownictwie sakralnym. Taka właśnie polichromia jest zachowana w kościele, w Dębnie. Świątynia w Dębnie jest niewątpliwie jednym z najlepiej zachowanych , drewnianych kościołów gotyckich w Polsce.
Obecna świątynia to prezbiterium, trochę szersza nawa i później dobudowana wieża. Jest to niewątpliwie mistrzowska robota średniowiecznych cieśli, przy jej budowie nie użyto ani jednego , gwoździa. Budynek wzniesiono z drewna iglastego: jodłowego i modrzewiowego, belki zostały ułożone na zrąb, umocnione drewnianymi kołkami.
Prezbiterium i nawa są konstrukcji zrębowej, nakryte jednym dachem. Prezbiterium jest zamknięte prostokątnie. Wieża jest konstrukcji ramowo – słupowej, z nadwieszoną izbicą. Dobudowano ją w roku 1601. Jest jedną z najstarszych przykościelnych budowli. Dach i pozostałe części kościoła są przykryte gontem, ściany izbicy zdobi wyrzynana koronka.
Wokół nawy i prezbiterium ciągną się soboty. Te zadaszenia miały za zadanie chronić dolne belki zrębu przed siłami natury. Stały się one też swego rodzaju pomieszczeniami dla wiernych, którzy przybywali na niedzielną mszę z daleka , jeszcze w sobotę. Stąd właśnie ta nazwa.
Prezbiterium jest niemal kwadratowe (5×5,9 m) i jest w całości polichromowane (ściany, strop, ambona, ławy). Szczególnie wzrok przyciąga złocone tło ołtarza głównego. Jest to tryptyk, jeden z najcenniejszych zabytków gotyckiego malarstwa tablicowego. Barwne wzornictwo uzyskano za pomocą szablonów wyciętych ze skóry lub papieru. Przykładano je do zdobionej powierzchni i pokrywano farbą. Doliczono się tutaj 77 motywów w ponad trzydziestu kolorach. Na szczególną uwagę zasługuje wizerunek orła jagiellońskiego nad belką tęczową. Niewątpliwie najstarszym elementem wyposażenia świątyni w Dębnie ,jest krucyfiks. Jest on umieszczony na belce tęczowej, w otoczeniu Matki Bożej i św. Jana Ewangelisty. Pochodzi on najprawdopodobniej z końca XIV wieku. Najpewniej znajdował się jeszcze w poprzedniej świątyni. Krzyż wykonano z jednego kawałka pnia ze ściętymi konarami, tworzącymi poprzecznie belkę krzyżową. Bardzo cennym zabytkiem w kościele jest ołtarz główny, który jest przykładem gotyckiego malarstwa, pochodzi on z początku XVI. Jest to tak zwany tryptyk. Centralne miejsce to obraz przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem. Obok niej jest patron kościoła – Święty Michał z mieczem i wagą oraz święta Katarzyna. Na lewym skrzydle jest Święty Jan Ewangelista i Święty Mikołaj. Gdy skrzydła ołtarzowe zostaną zamknięte, ukażą się nam sceny pasyjne. Ołtarz został zwieńczony sceną ukrzyżowania. Na wyposażeniu znajduje się również gotyckie tabernakulum, które wisi na północnej ścianie. Na tej samej ścianie znajduje się skrzynka, w której umieszczono gotycką figurę Świętego Mikołaja. Bardzo cennym eksponatem jest także tak zwana Deska z Dębna. Jest to przypadkowo odnaleziony w czasie prac konserwatorskich fragment nastawy ołtarzowej. Wiek tego malowidła datuje się na około 1280 rok. Jest to więc najstarszy w Polsce przykład malarstwa sztalugowego. W kościele powieszono kopię, natomiast oryginał znajduje się w Muzeum Archidiecezjalnym w Krakowie. Uwagę zwracają także cymbałki . Ciekawostką jest fakt ,że ich najgrubsza i najdłuższa płytka wydaje najwyższy dźwięk. Odwrotnie niż w normalnych cymbałkach. Takich instrumentów jest na świecie tylko kilka. Do wnętrza kościoła prowadzą dwa wejścia: pod wieżą od strony zachodniej wejście główne, od strony południowej , przez kruchtę, czyli przedsionek. Kościół otoczony jest niskim , drewnianym ogrodzeniem o kształcie owalu oraz wieńcem starych, wysokich drzew. Między budynkiem kościoła, a ogrodzeniem jeszcze dziś można zauważyć pozostałości starego cmentarza.
Warto także wspomnieć o patronie kościoła Świętym Michale. Według świadectw zapisanych w Starym Testamencie Archanioł Michał sprawuje władzę nad zastępami niebieskimi, na ziemi natomiast opiekuje się ludem bożym i kościołem. To właśnie on ukazał się Mojżeszowi, nakazując mu wyprowadzić Żydów z Egiptu, później osłaniał ich w czasie wędrówki do Ziemi Świętej, a Egipcjan zatopił w Morzu Czerwonym. On także każdej duszy przydziela Anioła Stróża. Ku czci Świętego Michała wystawiono wiele kościół. Ten w Dębnie jest jednym z najstarszych.
W roku 2003 kościół został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO.
A.K. 2011-06-01
Korzystałam: Kolekcja Nasza Polska – Skarby Kultury UNESCO,
T. Wójcik – Miejsca święte.
