W centrum zainteresowań artysty znajdował się przede wszystkim człowiek oraz wszystko to, co z nim związane – uczucia, doświadczenia i rola, jaką odgrywa w społeczeństwie. Człowiek był przedstawiany przez Marka Żuławskiego zarówno jako zindywidualizowana jednostka, jak również uniwersalna postać, uwikłana w skomplikowane relacje międzyludzkie. Dzięki zastosowaniu szerokiej palety barw oraz subtelnej deformacji sylwetek i twarzy artysta bezbłędnie oddawał emocje ludzi oraz pokazywał piętno wyborów moralnych, które przyszło im dokonać.
Marek Żuławski urodził się 13 kwietnia 1908 roku w Rzymie. Jego ojciec – Jerzy był znanym pisarzem i filozofem, natomiast matka – Kazimiera z Hanickich tłumaczyła literaturę francuską i zajmowała się historią sztuki. Rodzinę Żuławskich rozsławili także bracia Marka: Juliusz – uzdolniony poeta, prozaik i tłumacz oraz Wawrzyniec – kompozytor i muzykolog, którego pasją była wspinaczka górska.
Lata dzieciństwa upłynęły artyście na pobycie w Zakopanem, do którego przeniósł się wraz z rodziną w 1910 roku. W tym samym roku Żuławscy zamieszkali w willi „Łada”, która szybko stała się miejscem spotkań wielu wybitnych ludzi nauki i sztuki. Zakopiańską willę odwiedzali m.in.: Witkacy, Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Tymon Niesiołowski i Bronisław Malinowski.
Życie Marka Żuławskiego uległo diametralnej zmianie po śmierci ojca, która nastąpiła gdy artysta miał zaledwie siedem lat. W 1921 roku rodzina Żuławskich sprzedała słynną w środowisku artystycznym „Ładę” i przeniosła się do Torunia. Po przeprowadzce cała familia zamieszkała w „Zofijówce” – willi, która pełniła również funkcję pensjonatu oraz salonu artystycznego. Pomimo zmiany miejsca zamieszkania Żuławscy kontynuowali zakopiańskie tradycje i często gościli w swych progach znanych artystów – Witkacego, Stanisława Przybyszewskiego, Tymona Niesiołowskiego oraz Juliusza Osterwę.
W 1926 roku Marek Żuławski ukończył toruńskie gimnazjum, a następnie przeniósł się wraz z rodziną do Warszawy. Początkowo rozpoczął on studia na Wydziale Prawa, szybko jednak odkrył, że chce związać swoje życie zawodowe wyłącznie z malarstwem. Porzucił więc edukację na Uniwersytecie Warszawskim i rozpoczął naukę w Szkole Sztuk Pięknych. Nad jego postępami w przyswajaniu tajników malarskiego kunsztu czuwali wybitni nauczyciele: Karol Tichy, Felicjan Szczęsny Kowarski i Leonard Pękalski.
Na początku lat 30. Marek Żuławski wraz z plakacistą – Tadeuszem Trepkowskim, otworzył w Warszawie pracownię graficzną „Atelier 33”. Dwa lata później wyjechał na stypendium do Paryża, gdzie nawiązał kontakt z Józefem Pankiewiczem oraz grupą kapistów. Następnie przeniósł się do Londynu, tam też miała miejsce jego pierwsza wystawa indywidualna, która odbyła się w 1937 roku w Leger Gallery. Rok później artysta doczekał się również ekspozycji krajowej – jego prace wystawiono w warszawskim Instytucie Propagandy Sztuki.
W 1939 roku artysta rozpoczął pracę w radiu BBC. Początkowo do jego zadań służbowych należało przekazywanie słuchaczom wiadomości z Polski, lecz po pewnym czasie przejął obowiązki krytyka sztuki. Żuławski był pracownikiem BBC przez ponad 40 lat.
Lata 40. upłynęły malarzowi na licznych podróżach, zwiedził on wtedy Francję, Szwajcarię i Walię. Po zakończeniu II wojny światowej odwiedził także Polskę. Widok zrujnowanej Warszawy wstrząsnął nim i posłużył za inspirację do stworzenia serii ekspresyjnych rysunków.
W 1951 roku Marek Żuławski wykonał monumentalne malowidło ścienne w ramach Festiwalu Brytyjskiego. Było ono dostępne dla publiczności w pawilonie „Homes and Gardens”. Rok później dołączył do grona artystów zrzeszonych w Society and Mural Painters, a następnie wstąpił także do Senefelder Group. W międzyczasie malarz wystawiał swoje prace oraz kontynuował podróżnicze pasje.
Stopniowo jego kariera artystyczna zaczęła nabierać coraz większego tempa. Żuławski nieustannie tworzył, regularnie wysyłał obrazy na liczne ekspozycje oraz wykonywał malowidła na zamówienie (m.in. dla Wydziału Geologii i Chemii Uniwersytetu w Durham w Anglii oraz dla angielskiej Izby Handlowej). W międzyczasie opublikował także słynne dzieło, zatytułowane „Od Hogartha do Bacona” oraz zbiór esejów o sztuce. Oprócz pisania i malowania zajmował się również tworzeniem rysunków, kolaży i serigrafii.
Marek Żuławski zmarł 30 marca 1985 roku w Londynie.
Dla artysty sztuka była jednym ze sposobów poznawania rzeczywistości, to właśnie w malarstwie upatrywał on szansy na poznanie prawdy o człowieku i świecie. W swojej twórczości prezentował najczęściej jednostkę ludzką, którą targają rozterki natury egzystencjalnej, lecz spod jego pędzla wychodziły też wizerunki postaci odgrywających uniwersalne role i przeżywających ponadczasowe uczucia. Widzimy więc miłość matki do dziecka, namiętność pomiędzy parą kochanków oraz rozpacz żałobników, opłakujących śmierć swoich bliskich. Inspiracją dla Marka Żuławskiego były często motywy mitologiczne (np. cykl ilustracji „Gilgamesz”) oraz biblijne, a przede wszystkim postać Chrystusa – postać przewodnia cyklu „Ecce Homo”.
Jezus jest w jego twórczości symbolem cierpienia oraz bezwarunkowej miłości. Wizerunek Jezusa pędzla Żuławskiego odbiega jednak znacząco od konwencjonalnych przedstawień syna Marii, znanych z malowideł kościelnych. Chrystus w ujęciu artysty jest wystawionym na trudną próbę człowiekiem, o surowej twarzy pooranej bruzdami i wykrzywionych bólem ustach, lecz ma on też w sobie coś z niezłomnego bohatera – posągowa sylwetka uosabia boskość jego natury oraz wyraża zwycięstwo jednostki ludzkiej nad fizyczną niemocą. Jezus Żuławskiego nie jest postacią statyczną – naznaczony pełnymi ekspresji kreskami wizerunek został skontrastowany z intensywną czerwienią tła, z którego wyłaniają się niepokojące cienie. Ciało Chrystusa mieni się fioletem, który miejscami przechodzi w błękitną poświatę. Taki dobór barw może również symbolizować dualizm postaci – na pierwszy rzut oka widzimy bowiem tylko posiniaczoną i poranioną skórę, lecz wystarczy zagłębić się w symbolikę kolorów, by w zestawieniu błękitu z fioletem dostrzec metafory pokory, poświęcenia, duchowości i wieczności.
Tematyka biblijna pojawia się także w cyklu graficznym o Zuzannie – bogobojnej niewieście, oskarżonej przez podstępnych starców o cudzołóstwo. Na przykładzie barwnych serigrafii widać kolejne cechy charakterystyczne dla twórczości Marka Żuławskiego – oszczędność szczegółów w przedstawianiu postaci, kontrastowe zestawienia nasyconych barw, redukcję efektów przestrzennych oraz posągowość sylwetki, której ekspresji dodają przecinające ją pasy.
Zdecydowana większość dzieł artysty to obrazy i grafiki przesycone ideą humanizmu. Nie wszystkie jednak inspirowane były tematyką biblijną oraz mitologią. Część z nich to portrety, takie jak nieco mroczny wizerunek Claire Bloom czy też mieniący się barwami obraz znany jako „Artysta z żoną w pracowni”. Marek Żuławski malował również kompozycje figuralne (np. „Trzy postacie”), akty (vide „Akt przy stole”) oraz martwe natury („Jesienna martwa natura”, Bukiet kwiatów”). Jego dorobek artystyczny obejmuje zarówno rysunki i grafiki, jak i obrazy olejne oraz malowidła ścienne.
Bibliografia:
http://www.marek-zulawski.umk.pl/
Nina Kinitz 26 lipca 2010
