Dorobek artystyczny Leona Wyczółkowskiego obejmuje obrazy historyczne, z których najciekawsze są namalowane w latach 1896-98 „Sarkofagi” oraz „Legendy Tatrzańskie”. Oprócz nich malarz tworzył także dzieła inspirowane estetyką drzeworytu japońskiego, w których pojawiają się często rekwizyty charakterystyczne dla orientu, takie jak bogato zdobione wazy, parawany oraz postaci odziane w kimona. Znaczącym wydarzeniem w twórczości Wyczółkowskiego był wyjazd na Ukrainę, który zaowocował licznymi obrazami przedstawiającymi codzienność tamtejszych chłopów. Utrzymane w konwencji realistycznej dzieła, takie jak „Rybacy brodzący po wodzie” uderzają feerią barw oraz zachwycają starannością przedstawienia skomplikowanej gry świateł przy równoczesnym zachowaniu wierności kształtów oraz rysów twarzy chłopów.
Leon Wyczółkowski urodził się w 1852 roku w położonej nieopodal Siedlec Hucie Miastowskiej. W 1869 roku zapisał się on do słynnej w tamtych czasach Klasy Rysunkowej, gdzie kształcił się pod kierunkiem Wojciecha Gersona, Antoniego Kamińskiego oraz Rafała Hadziewicza. Po ukończeniu szkoły w 1875 roku malarz kontynuował swą edukację artystyczną w monachijskiej akademii, a od 1877 doskonalił swój warsztat w ramach zajęć prowadzonych przez Jana Matejkę w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Podczas nauki odbył on podróż do Paryża, w którym zapoznał się z dziełami najsłynniejszych europejskich twórców. W 1879 roku artysta przeniósł się do Lwowa, gdzie zatrzymał się przez kolejne dwanaście miesięcy, a następnie przeprowadził się do Warszawy, w której mieszkał aż do 1883 roku. W tymże roku Leon Wyczółkowski wyjechał na Ukrainę, gdzie zrewidował swoje przekonania dotyczące sztuki i zmienił stylistykę tworzonych przez siebie dzieł.
Data wyjazdu na Ukrainę wyznacza nowy etap w twórczości malarza. Przedtem na jego obrazy ogromny wpływ mieli nauczyciele – najpierw Wojciech Gerson, a później Jan Matejko. Autorytet mistrzów malarstwa historycznego ukształtował wyobraźnię młodego artysty, który w pierwszej fazie swej twórczości skupił się na sztuce historycznej i religijnej („Zygmunt August z Barbarą”, „Zamordowanie św. Wojciecha” itd.). Już w okresie monachijskim nastąpiła pewna zmiana w wyborze tematyki oraz stosowanych przez Wyczółkowskiego środkach wyrazu, a dodatkowym bodźcem wpływającym na charakter jego obrazów była inspiracja twórczością Jacka Malczewskiego, z którą zapoznał się podczas studiów na krakowskiej akademii. Zafascynowany sztuką czołowych polskich symbolistów artysta wyzwolił się spod silnych wpływów Jana Matejki i zaczął malować obrazy przesiąknięte baśniowością oraz poetycką nastrojowością. Efektem tego były ilustracje do „Balladyny” (np. „Alina”) oraz obrazy inspirowane „Marią” Antoniego Malczewskiego. W twórczości młodego Wyczółkowskiego dostrzec można również wpływy Adama Chmielowskiego – twórcy oryginalnych obrazów przedstawiających motywy religijne – przykładem tego jest choćby namalowana na tekturze „Głowa Chrystusa”. Przez cały czas artysta tworzył także portrety, dzięki którym zdobywał środki na swoje utrzymanie. Wizerunki malowanych przez siebie postaci często wzbogacał rekwizytami w celu zasugerowania widzowi jaką dziedziną zajmuje się portretowana osoba. Wyczółkowski opanował również do perfekcji tworzenie obrazów ukazujących scenki z życia mieszczańskiego, które charakteryzowały się kameralnym nastrojem, doskonale oddaną dynamiką ruchów postaci oraz dobrze zbudowanym napięciem narracyjnym.
W 1883 roku artysta wyjechał na Ukrainę, gdzie spędził kolejne dziesięć lat. Pobyt ten zaowocował ewolucją jego twórczości oraz zainteresowaniem życiem prostych ludzi. Wyczółkowski stworzył wtedy pokaźną liczbę dzieł przedstawiających ukraińskich chłopów, którzy kopią buraki, wysiewają zboże, łowią ryby lub orzą. Obrazy te mają charakter realistyczny lecz widoczne są na nich również wyraźne wpływy impresjonizmu.
Różnorodność tematyczna jest cechą charakterystyczną twórczości Leona Wyczółkowskiego. Oprócz realistycznych „obrazów ukraińskich” malował on dzieła przesiąknięte symbolizmem, które zaczęły powstawać jeszcze na początku lat dziewięćdziesiątych dziewiętnastego wieku. Zalicza się do nich wspomniane już „Sarkofagi” oraz malowidła inspirowane krajobrazem wawelskim („Widok Wawelu z Kaplicą Zygmuntowską w zimie”, „Krucyfiks wawelski”). Powstał też wtedy słynny cykl pasteli zatytułowany „Legendy tatrzańskie”, które wyobrażały górskie pejzaże zawierające aluzje do polskiej historii.
Godne uwagi są także obrazy malowane z inspiracji orientem, szczególnie Japonią oraz rekwizytami z nią związanymi. Dzieła te charakteryzują się przede wszystkim fragmentarycznym przedstawieniem egzotycznych roślin oraz asymetrią kompozycji i przedstawiają najczęściej martwe natury („Storczyki”) lub niewyraźne wizerunki osób („Japonka”).
Oprócz malowania Leon Wyczółkowski zajmował się także grafiką oraz działalnością pedagogiczną. W 1895 roku artysta przyjechał do Krakowa, a już cztery lata później został mianowany profesorem tamtejszej uczelni. Po przerwie spowodowanej podróżami oraz I wojną światową Wyczółkowski ponownie poświęcił się działalności pedagogicznej i w 1934 roku objął profesurę na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie wykładał zagadnienia związane z grafiką. Artysta był także jednym z założycieli, a później także członków Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. Leon Wyczółkowski zmarł w 1936 roku w Warszawie.
Nina Kinitz 31 grudnia 2008
