Obrazy Leona Chwistka są zróżnicowane zarówno pod względem kolorystyki, jak i formy, jednak ich cechą wspólną jest odrealnienie przedstawianego świata, które przejawia się zniekształceniem relacji przestrzennych pomiędzy postaciami i przedmiotami lub geometryzacją przedstawianych figur. Najbardziej charakterystyczne dla twórczości Chwistka są niezwykłe dzieła ukazujące poszczególne stadia ruchu, dzięki czemu zarówno wielobarwne malowidła, jak i czarno-białe rysunki bardziej przypominają dynamiczne fragmenty filmów, niż statyczne, dwuwymiarowe obrazy.
Leon Chwistek urodził się w 1884 roku w Krakowie. Artysta był człowiekiem wszechstronnie uzdolnionym, który interesował się wieloma aspektami nauki oraz sztuki. Swoją edukację artystyczną rozpoczął około 1903 roku, gdy wszedł w poczet studentów krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, by pod kierunkiem Józefa Mehoffera poznawać arkana sztuki. Zdolny uczeń szybko znudził się jednak wykładami i zaledwie sześć miesięcy później porzucił studia. W 1906 roku artysta uzyskał tytuł doktora filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim, a dwa lata później kontynuował edukację w zakresie różnorodnych koncepcji filozoficznych podczas studiów w Getyndze. Środki na swoje utrzymanie czerpał Chwistek z trwającej niemal dwadzieścia lat pracy w szkole, w ramach której nauczał matematyki w jednym z krakowskich gimnazjów. Od 1922 roku artysta został także wykładowcą nauk ścisłych na Uniwersytecie Jagiellońskim. Osiem lat później zarządzał już całą katedrą logiki matematycznej na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Przerwa w działalności pedagogicznej Leona Chwistka nastąpiła jedynie w latach 1914-1916, kiedy to artysta służył w Legionach Polskich. Rok przed zaciągnięciem się w szeregi wojska malarz przebywał w Paryżu, gdzie uczęszczał na lekcje rysunku oraz poznawał nowe nurty w sztuce europejskiej. Tam też podziwiał dzieła kubistów, które niebawem stały się dla niego inspiracją. Być może geometryzacja form oraz odrzucenie perspektywy były efektem właśnie owej fascynacji awangardową sztuką, którą artysta zobaczył podczas pobytu w Paryżu. W 1917 roku Leon Chwistek znalazł się w gronie założycieli słynnej grupy Ekspresjoniści Polscy, która dwa lata później została przemianowana na Formistów. W 1922 roku malarz obwieścił koniec formizmu i poświęcił się całkowicie stworzonej przez siebie teorii strefizmu.
Podczas II wojny światowej będący wciąż pod wrażeniem idei socjalizmu artysta tak bardzo przestraszył się wizji wkroczenia wojsk niemieckich do Lwowa, że w 1941 uciekł wraz z armią radziecką i schronił się w Tyflisie. Dwa lata później przeniósł się do Moskwy, gdzie udzielał się w Związku Patriotów Polskich. Leon Chwistek zmarł w 1944 roku w położonych nieopodal Moskwy Barwiszach.
Chwistek był człowiekiem niezwykle wszechstronnym – udało mu się pogodzić fascynację filozofią, logiką matematyczną, literaturą i malarstwem nie traktując przy tym żadnej z dziedzin w sposób powierzchowny. W wolnym czasie artysta lubił tańczyć oraz ćwiczyć szermierkę, w której osiągał zadziwiająco dobre efekty, pomimo bardzo dużej wady wzroku. To właśnie owe pasje zainspirowały Chwistka do podejmowania eksperymentów twórczych, których efektem miało być doskonałe przedstawienie ruchu w perspektywie czasu. Świetnym tego przykładem jest utrzymany w barwach stężonej czerwieni oraz bladawych błękitów i szarości obraz zatytułowany „Szermierka”. Przedstawia on dwie walczące ze sobą postaci, które niemal całkowicie zlewają się ze zgeometryzowaną płaszczyzną. Wypełnioną różnobarwnymi figurami przestrzeń rozcinają długie, ostre linie, które mają wyobrażać poszczególne fazy ruchu szpad. Widoczne są także „cienie” postaci, stanowiące zapis przybranych przez walczących pozycji w perspektywie czasu. „Szermierka” to nie tylko obraz przykuwający uwagę niezwykłym ukazaniem dynamiki ruchu, ale także dzieło będące pomostem pomiędzy dwuwymiarowym malowidłem, a trójwymiarową rzeczywistością filmową.
Leon Chwistek był nie tylko malarzem, ale również teoretykiem sztuki i jej krytykiem. Po ogłoszeniu kryzysu formizmu stworzył on własną koncepcję malarstwa awangardowego – była nią teoria strefizmu. Zgodnie z nią obraz winien być podzielony na zdominowane przez jeden kolor strefy, w których dochodzi do wielokrotnego powtórzenia określonego kształtu. Poszczególne obszary były też niekiedy różnicowane ze względu na odmienne tempo wydarzeń. Przykładem podzielenia obrazu na strefy może być dzieło zatytułowane „Uczta”. Przedstawia ono zniekształcone postaci, które w otoczeniu niezliczonej ilości talerzy, waz i salaterek czekają na dania niesione właśnie przez kelnera. Obraz ten składa się z obszarów oddzielonych od siebie bez użycia jakichkolwiek linii – granicę stanowią barwne plamy żółci, przechodzącej w róż czerwieni, niebieskiego oraz wpadającej w brąz zieleni. W przeciwieństwie do wspomnianej już „Szermierki”, „Uczta” charakteryzuje się użyciem wyrazistych, niemal jaskrawych kolorów, które odgrywają równie ważną rolę, jak widoczne na obrazie postaci.
Poza tworzeniem aktów, pejzaży miejskich oraz scen rodzajowych Chwistek malował także portrety – największa ilość wizerunków naukowców oraz przedstawicieli środowisk intelektualnych powstała w latach 1926-1930.
Nina Kinitz 27 stycznia 2009
