Kościół św. Anny w Lubartowie

Kościół św. Anny w Lubartowie wybudowany
w szacie późnobarokowej, na planie podłóżno-centralnym, posiada trójnawowy
korpus, rozbudowane prezbiterium, a przestrzeń centralna oparta jest na planie
ośmioboku zbliżonego do elipsy. Obecny wygląd kościoła
zawdzięcza się fundacji księcia Pawła Karola Sanguszki z roku
1733 – 1738 i geniuszowi włoskiego architekta Pawła Antoniego Fontany.

Pierwotnie na tym miejscu znajdował się
drewniany kościół parafialny pod wezwaniem św. Piotra i Pawła
ufundowany z 1549 roku przez Piotra Firleja, będącego założycielem
miasta Lubartów.[1]
Po pożarze w końcach XVI w., świątynię odbudowano w 1603
r. już pod nowym wezwaniem – św. Anny – Matki NMP,[2]
którego fundatorem był Samuel Ratkowski. Niestety kolejny pożar strawił
ten kościół w 1630 roku, a na jego miejsce w 1650 roku proboszcz Stefan
Mosiński postawił nowy, również drewniany[3].

Jak wspomniałam wcześniej w 1733 roku
z inicjatywy Pawła Karola Sanguszki rozpoczęto budowę murowanego
kościoła pod wezwaniem św. Anny, którego architektem był Paweł
Antoni Fontana, a prace przeprowadzono pod kierunkiem arch. Tomasza Rezlera[4].
Kościół został wybudowany w ciągu pięciu lat, został
konsekrowany w 1738 roku przez biskupa Michała Karpę. Kolejny pożar
mający miejsce w roku 1792, częściowo uszkodził świątynię,
odbudowaną następnie z funduszy rodziny Sanguszków.[5]

Elewacja odznacza się bogatym wypukło
– wklęsłym rozczłonkowaniem bryły, charakterystycznym
dla późnego baroku. Fasada jest dwuwieżowa, z wysuniętym do przodu
trójkątnym szczytem, nie łączącym się z wieżami. Fasada
uatrakcyjniona jest pilastrami toskańskimi na cokołach, po dwa z każdej
strony wejścia. Nad nimi fryz tryglifowy. Portal główny wykonany z czarnego
marmuru dębnickiego, przez Tomasza Góreckiego, zawierający na wolutowym
przyczółku kartusz z łacińską inskrypcję dotyczącą
fundacji. Prostokątny, profilowany, ujęty kolumnami na podwyższeniach,
podtrzymującymi belkowanie, na którym spoczywa wspomniany przyczółek wolutowy.
Na osi pionowej, ponad portalem, znajduje się otwór okienny zamknięty
arkadową formą, a tuż nad nim płyta z płaskorzeźbą
przedstawiającą św. Annę Samotrzeć, uczącą małą
Maryję, wskazującą palcem na księgę. W samym zwieńczeniu
frontonu znajduje się rzeźba przedstawiająca postać Matki Bożej
Niepokalanie Poczętej, a po bokach dwa adorujące Ją anioły.[6]
Wieże pokryte miedzianą blachą, są trzykondygnacyjne, silnie
rozczłonkowane. W dolnej kondygnacji zawierają nisze, z rzeźbiarskimi
przedstawieniami apostołów Piotra i Pawła, będących pierwotnymi
patronami kościoła.

Wnętrze świątyni utrzymane jest w
barokowym klimacie. Pastelowa polichromia współgra z eliptycznym planem oraz
wznoszącą się ponad prezbiterium kopułą na pendentywach.
Dekoracja kopuły przedstawia Chrystusa trzymającego krzyż, pośród
aniołów z zespołem instrumentów muzycznych. Na trójkątach pendentyw
ukazani są natomiast czterej ewangeliści w towarzystwie swych symboli.
Wykonawstwo przypisywane jest Janowi Włochowi, natomiast dekoracja prezbiterialna
kościoła, Franciszkowi Meierowi[7].
Pozostała część kościoła nie została pomalowana,
nie wiadomo z jakich przyczyn, uważa się jednak, że po śmierci
fundatora zabrakło funduszy na dalsze prace. Jednak w 1996 roku, za zgodą
urzędu konserwatorskiego, dokończono malowidła we wnętrzu, nawiązując
do malarstwa w prezbiterium.[8]

Nawa główna zamyka się ołtarzem głównym
z 1738 r.[9].
Ołtarz ten posiada formę architektoniczną, wypełnia absydę
i jest rozczłonkowany czterema kolumnami na cokołach. Dekorowany jest
ornamentem regencyjnym, a w zwieńczeniu znajduje się eliptyczny otwór,
z którego środka rozchodzi się promieniście gloria. Tuż pod
nią, w części centralnej umieszczony jest obraz przedstawiający
św. Annę w bogatej, złoconej ramie, pochodzący jeszcze z wcześniejszego
kościoła, natomiast po bokach, między kolumnami są jeszcze dwa
obrazy w kulistych ramach – po lewej „Ofiara 
Izaaka”, a po prawej „Sen Jakuba”. Obydwa te obrazy są
autorstwa Józefa Kołczanowskiego i pochodzą z 1737 roku. Pod nimi znajdują
się złocone figury – z lewej Abrahama, z prawej króla Dawida. Na
ścianach bocznych prezbiterium wiszą dwa wielkie płótna o tematyce
„Syn Marnotrawny” (z lewej) i „Jawnogrzesznica i Chrystus”
(z  prawej) namalowane przez Sebastiana
Ricci opatrzone datą 1734. Bardzo interesującymi przedmiotami są
tzw. ławki kolatorskie, w tym przypadku dwie i z drewna modrzewiowego. Funkcja
ich była taka, że w dawnych czasach zasiadali na nich kolatorzy –
czyli fundatorzy i właściciele Lubartowa. W nawie głównej znajdują
się rzeźbiarskie figury sześciu doktorów kościoła –
czyli tych świętych, którzy zasłużyli się w sposób szczególny
wiedzą, są to: św. Grzegorz z gołębicą, św. Anastazy
z demonem, św. Bernard z księgą, św. Augustyn z sercem, św.
Ambroży z ulem i św. Bonawentura z lwem.

Istotnym elementem wyposażenia kościoła
jest zabytkowa chrzcielnica, znajdująca się po prawej stronie nawy głównej.
Dekorowana jest barokowymi rzeźbami Chrystusa i Jana Chrzciciela, a także
unoszącą się ponad gołębicą, symbolizującą
Ducha Św.. Dodatkowo ukazany został Bóg Ojciec w obłokach, wskazujący
palcem na Syna. Obok chrzcielnicy usytuowane jest epitafium z czarnego marmuru,
poświęcone fundatorom świątyni. W tym epitafium złożone
są serca księcia Sanguszki i jego żony Kazimiery. Ponad znajduje
się portret księcia. W nawie tej znajdują się dodatkowo trzy
ołtarze boczne – św. Barbary, następnie Jezusa Ukrzyżowanego,
i na końcu św. Antoniego. Cennym przedmiotem jest krzyż znajdujący
się w ołtarzu środkowym, a wiec Jezusa Ukrzyżowanego, który
jest relikwiarzem, przywiezionym z Rzymu przez księcia Sanguszkę. W trumience
pod krzyżem, znajdują się relikwie św. Faustyna.

W nawie lewej znajdują się kaplice kolejno
od wejścia – św. Jana Nepomucena (patrona dobrej spowiedzi), ołtarz
środkowy, najpiękniejszy poświęcony Matce Bożej oraz ołtarz
św. Józefa, będącego patronem rzemieślników. Ołtarz Matki
Bożej posiada obraz podarowany kościołowi przez Jana III Sobieskiego
– zasłania się go innym obrazem przedstawiającym Wniebowzięcie.

Pomieszczenia boczne kościoła stanowią
po lewej stronie zakrystia a po prawej kaplica św. Agaty. Meble w zakrystii
pochodzą z XVIII w., nad drzwiami zaś jest murowana tablica informacyjna,
dotycząca konsekracji. Natomiast z kaplicy św. Agaty prowadzi wejście
do muzeum parafialnego, posiadającego bogate zbiory.

Ponad wejściem głównym do kościoła
znajduje się miejsce na chór i zabytkowe organy z 1738 roku. Dodatkowo, co
warto zaznaczyć, na terenie przykościelnym znajduje się dzwonnica,
posiadająca trzy dzwony – największym środkowy – „św.
Anna” ufundowany przez parafian w 1985 roku, na miejsce zrabowanego przez
Niemców, dzwon prawy „św. Michał”, pochodzący z XIX w
i trzeci najmniejszy „Jan Paweł II” ufundowany przez parafian w
1988 roku na pamiątkę pontyfikatu papieża Polaka.[10]

Całość założenia kościelnego
została zamknięta barokowym parkanem, odznaczającym się falistością
linii, murem z arkadowymi prześwitami o bogatej, płynnej linii zwieńczenia

Ilustracje

http://www.turystyka.lubelskie.pl/index.php/lrt/page/229/

http://pl.wikipedia.org/wiki/Lubart%C3%B3w