Zacznę od poetycznych trendów współczesnych, czyli krótkich utworów, pochodzących od żartobliwej pieśni wiązanej – haikkai ( składającej się z kilkunastu lub kilku tysięcy wersów), wyrosłej na gruncie Azji, a konkretnie w Japonii. Najczęściej pieśni mowy wiązanej były tworzone grupowo jako rozrywka. Budowa współczesnego haiku jest prosta. W zasadzie jest to pierwszy wers każdej pieśni wiązanej. Całość składa się z 17 sylab po 5,7,5 sylab. Haiku w dosłownym tłumaczeniu to żartobliwy wers. Według mnie nazwa słuszna, bo jak nazwać poezją coś, co ma trzy linijki tekstu … Pieśni wiązane były traktowane towarzysko i zazwyczaj powstawały z obserwacji podczas spotkań. Oryginalne haiku japońskie składa się z jednej linijki. Podział na trzy wersy stosowany jest w transliteracji tekstu na inne języki.
Przykład haiku wybór wierszy i tłumaczenie – Czesław Miłosz
„Opadły kwiat
Wrócił na gałąź?
To był motyl.”
Widzimy obrazek – gałąź z płatkiem kwiatu, który nie jest płatkiem tylko motylem. Można to rozszerzyć – na gałęzi usiadł motyl przypominający płatek kwiatka.
„Konik polny
Gra
W rękawie stracha na wróble.”
Tu widzimy stracha na wróble, w którego rękawie zadomowił się konik polny i wygrywa melodię .
„Kobieta –
Jak gorąca jej skóra
którą zakrywa.”
Ten obrazek możemy potraktować jako erotyk – haiku…
Kobieta wstydząca się swojej seksualności, którą jest gorąca jej skóra, czy może po prostu wizerunek kobiety?
„Jaki chłód
Dotknąć czołem
Zielonej słomianej maty.”
Czujemy chłód zielonej maty, na której położyliśmy się .
„Wstyd –
W tej sukni
Żaden ścieg nie jest mój.”
Czy ktoś inny szył suknię ? A może określenie wstydu. Interpretacja dowolna.
„Rok za rokiem
Ja w masce małpy –
Prawdziwa małpa.”
Haiku z przesłaniem – człowiek w masce małpy przez wiele lat..
„Wróble pod okapem,
Myszy w suficie –
Niebiańska muzyka.”
Ktoś w wróblach i myszach słyszy niebiańską muzykę .
„Płatki żółtej róży,
Grzmi –
Wodospad.”
To jak futbol z kaskiem… W tym obrazku interpretacja trudniejsza. Płatki żółtej róży i grzmot wodospadu w jednym obrazku słownym.
„Oddaj wierzbie
Całą nienawiść, całe pożądanie
Twego serca.”
Autor w kilku słowach operuje emocjami.
„Malowany światłem księżyca
Kwitnący krzak – sza, w sąsiednim pokoju
Chrapią prostytutki.”
W tym obrazie odnajdujemy opis codzienności.
„W mojej nowej sukni
Dziś rano –
Ktoś inny.”
Informacja o zaistniałej sytuacji.
„Zimna biała azalia –
Samotna zakonnica
Pod słomianą strzechą.”
Zakonnica na wsi przyrównana do białej azalii.
Haiku, które zrobiło taką furorę w Polsce, to nic innego, jak krótkie słowne obrazki, będące metaforą , stwierdzeniem, wyrażeniem emocji, opisem sytuacji lub informacją . Język lapidarny. Oszczędność środków wyrazu, brak epitetów i rymów. Jednym słowem – prostota wypowiedzi. Skrótowy odbiór. Skrótowe myślenie. Skrótowy przekaz. Często absurdalny. Bo jak mają się wróble pod okapem, myszy w suficie do niebiańskiej muzyki? Takie jednak jest zadanie metafory, która ma zadziałać na wyobraźnię. Czy nie jest tak, że bezmyślnie powtarzamy za kimś – „ to jest to…, to arcydzieło pierwszej klasy” i fama idzie w świat. Tak rodzą się celebryci i powstaje snobizm. „Nie to ładne co ładne, tylko, co się komu podoba.” Nie to wartościowe, co naprawdę wartościowe, jedynie to, co okrzykną inni… Z modą na wiersz – podobnie. Za każdym razem jest to wezwanie na nowy produkt cywilizacji. Czy czujesz wiatr, gdy czytasz słowa wiersza? Świeżość utworu okazać się może złudzeniem artystycznego odbioru.
Najczęściej znawcy określają wartość utworu. Prawdziwa poezja sama się obroni. Iluż to poetów, za życia wyśmiewanych i wyklętych, osiągnęło sławę po śmierci? Kiedy umierają wrogowie, zapala się światło. Tak było z nimi. Domorośli krytycy wyśmiewali się z Norwida i Leśmiana. Z pewnością ci wielcy poeci czuli dyskomfort.
Haiku to obecnie najczęściej uprawiana forma poezji. Niewątpliwie, te krótkie formy, budzą jakieś odczucia i wywołują refleksję . Jest to na pewno „poezja” pasująca do zagonionych, współczesnych czasów, poezja do tramwaju, autobusu i pociągu. Taka poezja przerywnik podczas lunchu. Jakie czasy, taka poezja. Nie jestem miłośniczką haiku.
Niestety, ta forma zadomowiła się na dobre także na polskim gruncie.
Do mnie przemawiają słowa poety o prawdziwej poezji, wyrosłej na gruncie doświadczenia, obserwacji, doznań, uczuć i myśli, która sama w sobie jest wartością i ma określoną rolę. Jest ideowa, spontaniczna i liryczna, a gdy trzeba głośno krzyczy. Wyklętym poetą był Francuz François Villona, żyjący w średniowieczu, który prowadził awanturniczy tryb życia. Wyklętymi poetami byli również -: Charles Baudelaire, Arthur Rimbaud, Paula Verlaine. Na liście wyklętych polskich poetów znajdują się – Przybyszewski, Babiński, Stachura, Burski, Ratoń, Wojaczek. Wyklęci poeci ale jakże prawdziwi w swej poetyckiej wielo mowie.
Pięknie o poezji mówi Władysław Broniewski.
„Poezja”
Ty przychodzisz jak noc majowa
biała noc, noc uśpiona w jaśminie,
i jaśminem pachną twoje słowa,
księżycem sen srebrny płynie.
Płyniesz cicha przez noce bezsenne,
– cichą nocą tak liście szeleszczą –
szepczesz sny, szepczesz słowa tajemne,
w słowach cichych skąpana jak w deszczu…
To za mało! Za mało! Za mało!
Twoje słowa tumanią i kłamią!
Piersiom żywych daj oddech zapału,
wiew szeroki i skrzydła, do ramion!
Nam te słowa ciche nie starczą.
Marne słowa. I błahe. I zimne.
Ty masz werbel nam zagrać do marszu!
Smagać słowem! Bić pieśnią! Wznieść hymnem!
Poeta pragnie, by poezja przemówiła płomieniem i roznieciła ogień.
A najpiękniejszymi tu słowami poety są te, które wyrażają , że poezja przychodzi jak noc majowa, uśpiona jaśminem.
Patetycznie i wzniośle. Czy nie taka powinna być poezja – kwiecista i uniesiona?
…
„Odmień, odmień nam słowa na wargach,
naucz śpiewać płomienniej i prościej,
niech nas miłość ogromna potarga,
więcej bólu i więcej radości!
Jeśli w pieśni potrzebna ci harfa,
jeśli harfa ma zakląć pioruny,
rozkaż żyły na struny wyszarpać
i naciągać, i trącać jak struny.
Trzeba pieśnią bić aż do śmierci,
trzeba głuszyć w ciemnościach syk węży.
Jest gdzieś życie piękniejsze i lepsze,
Wtenczas daj nam, poezjo, najprostsze
ze słów prostych i z cichych – najcichsze,
a umarłych w wieczności rozpostrzyj
jak chorągwie podarte na wichrze.”
Poeta przypisuje poezji zadania, wzywa ją , by oddziaływała i wychowywała, była jak muzyka i dokonywała rzeczy niemożliwe.
Czytelnicy różnie odbierają poezję. Zacytuję z forum –
„Poezja to taki pamiętnik ze stanów, nastrojów, samopoczucia. dla mnie to łapanie siebie i innych w świecie”
„Poezja? czym jest dla mnie…
więc ta czytana, uznana – jest – brakiem codzienności
ta gdzieś tam usłyszana, nieznana – głosem bezczynności
ta w myślach układana – bezmiarem naiwności
mym piórem napisana – maximum bezczelności.”
„Poezja za Herbertem to komentarz do rzeczywistości, ale nie do współczesności.’
„Poezja jest… głębokim oddechem”
„Ja pojmuję poezję może w sposób dziecinny, zbyt prosty, naiwny. Jednak czy to źle ?
Są wiersze pisane rymem, są białe .. są pisane sercem.. i są takie matematyką dyktowane".
Czym może być poezja?
Jest jak bukiet, pięknie dobranych i ułożonych kwiatów, pokrytym poranną rosą albo
jak wykwintny posiłek skomponowany smakowo i kolorystycznie oraz odpowiednio podany,
coś co pozostawia w sercu i w pamięci ślad, takie kwiaty, znad strumienia o szczególnym zapachu.
Opinie o poezji są różne lub zbliżone i w większości są to poglądy subiektywne.
Starożytna poezja grecka i rzymska rodziła się w umysłach filozofów. Mity o poezji tłumaczą jej pochodzenie od bogów. Zgodnie z autentycznymi teoriami, pierwszym poetą był Orfeusz. W tym okresie obowiązywały klasyczne formy wiersza .W Grecji poeci byli bardzo szanowani i doceniani.
W średniowieczu poezję bagatelizowano. Forma była na dalszym planie, zwracano uwagę na wymowę treści, jej wartości wychowawcze i poznawcze.
W renesansie dbano o formę wiersza. Nawiązywano do tradycji starożytnej i odwoływano się do Boga, który sprawiał, że poeci pisali wiersze, obdarowani talentami.
W baroku uważano, że każdy człowiek ma predyspozycje do tworzenia. Uczeni tego okresu, uważali, że pierwszymi twórcami poezji byli Hebrajczycy.
W romantyzmie poezja stanowiła siłę narodu. Była nadzieją.
W Młodej Polsce przeglądała się w zmierzchowych cieniach Staffa i pełna była humanistycznego widzenia świata.
Współcześnie wystarczy poezję zobaczyć w haiku albo na czubku bucika, mieniącego się refleksami słońca …
Krystyna Jadamska – Rozkrut 2011.05.25
