Władysław Strzemiński zapisał się w historii malarstwa jako teoretyk unizmu – koncepcji, która znacząco wpłynęła na rozwój awangardowych kierunków sztuk plastycznych. Był on także inicjatorem wielu wystaw i nowatorskich przedsięwzięć, a także przyczynił się do powstania kilku ugrupowań artystycznych, takich jak: „Blok Kubistów, Suprematystów i Konstruktywistów”, „Praesens” oraz „a.r.”.
Władysław Strzemiński urodził się w 1893 roku w Mińsku Białoruskim. W 1911 roku artysta podjął naukę w petersburskiej Wojskowej Szkole Inżynieryjnej i kontynuował ją do 1914 roku. Po ukończeniu edukacji Strzemiński uczestniczył w I wojnie światowej jako oficer saperów. Dwa lata później artysta został ciężko ranny i w wyniku poniesionych obrażeń stracił rękę oraz nogę. Po zakończeniu długotrwałego leczenia postanowił on zdobyć wiedzę niezbędną do wykonywania artystycznego rzemiosła.
Realizację swoich planów rozpoczął od przyłączenia się do grona członków Pierwszych Państwowych Wolnych Pracowni w Moskwie. Poznał tam wybitnego przedstawiciela awangardy – Kazimierza Malewicza i rozpoczął z nim współpracę. Rok później Strzemiński pracował już w Oddziale Sztuk Pięknych Ludowego Komisariatu Oświaty w Mińsku, a od 1920 roku kierował smoleńską szkołą artystyczną. W międzyczasie artysta brał czynny udział w życiu kulturalnym oraz wystawiał swoje abstrakcyjne obrazy w Moskwie, Witebsku i Riazaniu.
W kolejnych latach Władysław Strzemiński kontynuował działalność pedagogiczną, początkowo uczył on rysunku uczestników Wojskowych Kursów Maturalnych im. Łukasińskiego, a następnie edukował gimnazjalistów z Wilejki. W 1922 roku artysta nawiązał współpracę ze „Zwrotnicą”, w której publikował swoje artykuły dotyczące nowoczesnego malarstwa oraz współczesnych tendencji w sztuce. Rok później Strzemiński był jednym z organizatorów słynnej wystawy „Nowej Sztuki”, dzięki której polscy konstruktywiści po raz pierwszy zamanifestowali zupełnie nowe, awangardowe koncepcje artystyczne oraz przedstawili owoce swojej twórczości szerszemu audytorium. Oprócz popularyzowania sztuki i tworzenia obrazów, malarz zajmował się także nauczaniem rysunku w Szczekocinach oraz Brzezinach. W tym samym czasie Strzemiński wspierał działania wspomnianego już „Bloku”, oraz innych ugrupowań artystycznych – „Praesens” i „a.r.’”.
Do licznych zasług Władysława Strzemińskiego zaliczyć można skompletowanie kolekcji dzieł międzynarodowych twórców, którzy inspirowali się sztuką nowoczesną. W 1931 roku zbiór prac został przekazany Miejskiemu Muzeum Historii i Sztuki im. J. i K. Bartoszewiczów. Malarz zasłużył się także jako współzałożyciel Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Łodzi, w której później wykładał. Dzięki wielu staraniom doprowadził on do powstania Wydziału Plastyki Przestrzennej na tejże uczelni.
Władysław Strzemiński był nie tylko malarzem, ale również animatorem działań twórczych i popularyzatorem sztuki konstruktywistycznej. Opublikował on bardzo wiele artykułów poświęconych zadaniom, jakie miała spełniać współczesna plastyka, różnym kierunkom rozwoju awangardy oraz krytyce. Strzemiński był także współautorem książki „Unizm w malarstwie”, która stanowiła esencję rozmyślań malarza nad koncepcją nowej odmiany sztuki abstrakcyjnej. Artysta zmarł w 1952 roku w Łodzi. W 1958 roku wydano pośmiertnie „Teorię widzenia” będącą zbiorem wykładów malarza, poświęconych sztuce na przestrzeni wieków.
Władysław Strzemiński był postacią niezwykle wszechstronną – oprócz tworzenia obrazów zajmował się on wspomnianą już publicystyką oraz działalnością pedagogiczną, a także typografią, urbanistyką i architekturą. Jego nazwisko jest jednak kojarzone przede wszystkim z malarstwem oraz teorią unizmu, której Strzemiński był autorem. Czym jest unizm? Koncepcją sztuki abstrakcyjnej, której punktem wyjścia było założenie o całkowitej płaskości powierzchni obrazu. Według Strzemińskiego obrazy powinny być abstrakcyjnymi kompozycjami, które z założenia są całkowicie statyczne. Dzieła tworzone zgodnie z teorią unizmu były też pozbawione kontrastów, a niewielkie zmiany natężenia barw w obrębie danej tonacji kolorystycznej sprawiały, że płótna obrazów były niemal monochromatyczne. Również formy abstrakcyjnych obiektów nie wyróżniały się wyrafinowaniem kształtów. Wiele obrazów unistycznych to kompozycje złożone ze zmultiplikowanych figur, które nieznacznie różnią się od siebie wyglądem lub wielkością. Dzieła te stanowią wewnętrznie zamknięte twory, których nieprzekraczalne granice wyznaczają ramy płócien. Warto dodać, że początkowo unizm tyczył się tylko malarstwa, jednak po 1933 roku Strzemiński rozszerzył swoją koncepcję również na rzeźbę, architekturę i typografię.
Twórczość tegoż malarza obejmuje także nieco mniej abstrakcyjne obrazy – przykładem tego są pejzaże miejskie, które przedstawiają najczęściej łódzkie kamienice i uliczki. Płótna te charakteryzują się wyraźnym zarysem ukazywanych obiektów, które pomimo widocznych konturów, są wypełnione nieregularnymi plamami barwnymi.
Ponadto Strzemiński jest autorem pejzaży morskich i słynnego cyklu „powidoków światła”, którego idea opiera się na ukazaniu wrażeń, których doświadcza ludzkie oko w konfrontacji ze strumieniem światła.
Bibliografia: Joanna Pollakówna, Malarstwo polskie. Między wojnami 1918-1939 Warszawa 1982
Nina Kinitz 15 maja 2009
