Henryk Stażewski jest uznawany za pioniera polskiej awangardy lat dwudziestych i trzydziestych. Zafascynowany suprematyzmem, neoplastycyzmem oraz puryzmem artysta tworzył zarówno obrazy, jak i poddane geometryzacji kompozycje reliefowe. Ponadto zajmował się on także projektowaniem plakatów, dekoracji teatralnych oraz wnętrz.
Henryk Stażewski urodził się w 1894 roku w Warszawie. W latach 1913-1919 studiował on w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, w tym czasie przystąpił także do grona Ekspresjonistów Polskich, którzy przekształcili się później w Formistów. W 1920 roku miał miejsce artystyczny debiut Stażewskiego, który, wraz z zaprzyjaźnionymi malarzami, po raz pierwszy wystawił swoje prace w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych. Od tego czasu regularnie prezentował on owoce swej twórczości na ekspozycjach poświęconych obrazom formistów oraz dziełom sztuki awangardowej. Szczególnie istotny był udział Stażewskiego w Wystawie Nowej Sztuki w Wilnie oraz Międzynarodowej Wystawie Nowej Sztuki w Łodzi, gdyż powyższe wydarzenia przyczyniły się do spopularyzowania konstruktywizmu na gruncie polskim. W 1924 roku artysta został współtwórcą awangardowej Grupy Kubistów, Konstruktywistów i Suprematystów „Blok”, z którą związane były redagowane przez malarza czasopisma, takie jak: „Blok” oraz „Praesens”. W tym samym roku Henryk Stażewski zaczął regularnie bywać w Paryżu, gdzie poznał światowej sławy artystę awangardowego i pioniera abstrakcji geometrycznej – Pieta Mondriana. Pod koniec lat dwudziestych i na początku trzydziestych polski malarz przyłączył się do dwóch, międzynarodowych ugrupowań artystycznych – Cercle et Carre i Abstraction-Creation. Ponadto zajmował się on również formułowaniem teorii dotyczących awangardowych kierunków w malarstwie, które zostały następnie opublikowane i w ten sposób znacząco przyczyniły się do rozwoju nowych nurtów w sztuce. Aktywność Stażewskiego na polu działalności kulturalnej była olbrzymia i przejawiała się nie tylko w tworzeniu innowacyjnych formuł malarstwa oraz nietypowych reliefów i obrazów, ale również w prezentowaniu swych dzieł na międzynarodowych wystawach, które miały miejsce w Paryżu, Nowym Jorku i Bazylei. Był on także współzałożycielem powstałego w 1933 roku Koła Artystów Grafików Reklamowych oraz autorem projektów typograficznych, w tworzeniu których Stażewski czerpał inspirację z neoplastycyzmu.
Pierwsze rysunki Henryka Stażewskiego wyrażały fascynację kubizmem. Konstruktywistyczny etap twórczości artysty obfitował jednak w liczne nawiązania do stworzonej przez Strzemińskiego teorii, zwanej unizmem. Władysław Strzemiński uważał, iż obraz stanowi powierzchnię płaską ograniczoną ramami i malarz nie powinien starać się zaprzeczyć żadnemu z tych dwóch, oczywistych faktów. Konsekwencją tego stwierdzenia było zanegowanie prób wywoływania jakichkolwiek efektów, które miałaby na celu budowanie iluzji perspektywy bądź innych relacji przestrzennych uzyskiwanych dzięki zastosowaniu światłocienia. Według Strzemińskiego dążenie do tzw. plastyki czystej wyklucza także stosowanie kontrastów oraz „przekraczanie” granic obrazu przez przedmioty, bądź barwne plamy. Inspiracje teorią unizmu są wyraźnie widoczne w twórczości Stażewskiego, który skupia się na analizowaniu relacji przestrzennych figur zawartych w geometrycznej strukturze dzieła. Charakterystyczne są także odwołania do neoplastycyzmu, polegające na zastosowaniu określonej przez ten kierunek wąskiej gamy kolorystycznej oraz rozmieszczaniu poszczególnych elementów kompozycji na siatce poziomów i pionów. Henryk Stażewski tworzył liczne obrazy, które niemal zawsze opierały się na daleko posuniętej geometryzacji formy, wśród jego dzieł znajdują się abstrakcyjne kompozycje, ale także pejzaże, martwe natury oraz portrety.
W drugiej połowie lat pięćdziesiątych artysta zaczął tworzyć oryginalne reliefy, czyli wykonywane na drewnianej lub metalowej płycie płaskorzeźby. Przez pewien czas Stażewski przeżywał głęboką fascynację możliwościami, jakie daje wykorzystanie najbardziej neutralnej barwy – bieli. Po „okresie białym” artysta zaczął badać efekty uzyskiwane dzięki użyciu miedzi jako tworzywa, z którego wykonywał swe reliefy.
Koniec lat siedemdziesiątych zaowocował dziełami zdradzającymi przeświadczenie artysty o uniwersalizmie geometrii. Z tego okresu pochodzi seria obrazów zatytułowanych „Redukcje”, które przedstawiają abstrakcyjną przestrzeń złożoną z nachodzących na siebie linii. W późniejszym czasie uwagę Stażewskiego przykuły również wielobarwne kwadraty, które zazwyczaj multiplikował na płaszczyznach swych dzieł, odróżniając je od siebie poprzez subtelne zróżnicowanie odcieni.
Henryk Stażewski tworzył niemal do ostatnich chwil swego długiego życia. Artysta zmarł w Warszawie w 1988 roku.
Nina Kinitz 28 grudnia 2008
