Stanisław Wyspiański urodził się 15 stycznia 1869 roku w Krakowie, a zmarł 28 listopada 1907 roku w Krakowie. Był polskim dramaturgiem, poetą, malarzem, grafikiem, projektantem mebli. Tworzył w epoce Młodej Polski. Nieoficjalnie nazywany był Czwartym Wieszczem Polskim.
W latach 1887 – 1890 i 1896 – 1897 Wyspiański uczestniczył w wykładach z: historii, historii sztuki i literatury na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Następnie rozpoczął studia malarskie w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie dyrektorem w tamtym czasie był Jan Matejko. Wyspiański był zdolnym i wyróżniającym się uczniem, dlatego Matejko zaproponował mu współudział w wykonaniu zaprojektowanej przez niego polichromii, w odnawianym Kościele Mariackim. Pod koniec lat 90-tych XIX wieku Wyspiański zaprojektował i częściowo wykonał polichromię w restaurowanym Kościele Franciszkanów, która składała się z: motywów kwiatowych, heraldycznych, a także geometrycznych i witraże: bł. Salomei i św. Franciszka oraz Boga Ojca. Wyspiański zdobył nagrodę Polskiej Akademii Umiejętności za pejzaże z kopcem Kościuszki. W 1906 roku Wyspiański został profesorem Krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, był też członkiem krakowskiej Rady Miejskiej. Wyspiański był jednym z założycieli Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. Wyspiański studiował też malarstwo w Paryżu.
W ostatnim okresie życia Wyspiański był słaby i bardzo chorował. Leczył się w Romanowie i Bad Hall, a później przeniósł się do swojej chaty we wsi Węgrzyce. Wyspiański chorował wiele lat i zmarł na nieuleczalną wtedy kiłę.
Stanisław Wyspiański wykonał następujące projekty, witraże i polichromie:
– „Polonia” projekt witraża katedry lwowskiej (pastel),
– fragment polichromii w Kościele OO. Franciszkanów w Krakowie, przedstawiającej kwiaty i wzory geometryczne,
– „Vanitas” projekt polichromii do Kościoła OO. Franciszkanów w Krakowie (pastel),
– „Madonna z dzieciątkiem”, fragment, projekt polichromii do Kościoła OO. Franciszkanów w Krakowie (pastel),
– cykl „Cztery żywioły”, szkice do polichromii Kościoła OO. Franciszkanów w Krakowie (rysunki kredką),
– Konstelacja gwiezdna „Bliźnięta”, karton do polichromii Kościoła OO. Franciszkanów, część górna (pastel),
– „Strącone anioły”, projekt polichromii do Kościoła OO. Franciszkanów (pastel),
– „Malwy”, projekt witraża do Kościoła Świętego Krzyża w Krakowie (pastel),
– „Słoneczniki”, projekt polichromii (pastel),
– fragment projektu witraża do Kościoła Franciszkanów w Krakowie (pastel),
– „Nasturcje”, projekt polichromii Kościoła Franciszkanów w Krakowie (pastel),
– „Bóg Ojciec – Stań się!”, (witraż),
– „Błogosławiona Salomea”, (witraż),
– „Święty Franciszek”, (witraż),
– „Stygmatyzacja św. Franciszka”, (witraż),
– fragment witraża, przedstawiający kwiaty, (witraż),
– „Henryk Pobożny”, kartony do witraży wawelskich, (pastel),
– „Święty Stanisław”, kartony do witraży wawelskich, (pastel),
– „Kazimierz Wielki”, kartony do witraży wawelskich, (pastel),
– Caritas „Maria z Dzieciątkiem”, projekt witraża dla katedry, (pastel),
– Caritas, „Miłość”, replika panneau z filara Kościoła Franciszkanów w Krakowie, (tempera i pastel),
– „Apollo – system słoneczny Kopernika”, projekt witraża, (pastel).
Wyspiański bardzo lubił sztukę gotyku i był przekonany o tym, że sztuka powinna pokazywać czasy, w których powstaje, a nie odwoływać się do stylów, jakie były stosowane w minionych epokach. W jego sztuce religijnej, w kartonach do witraży i polichromii często pojawiają się elementy rodzime z najbliższej codzienności, motywy ludowe.
W swoich witrażach i polichromiach Wyspiański przedstawił: ubóstwo, pokorę, umiłowanie bliźniego, religijną żarliwość oraz mistycyzm. Postacie świętych otoczone są roślinnymi pędami, łodygami, liśćmi, kwiatami, gałęziami różanych krzewów. Osoby święte ukazują całkowite wyrzeczenie się ziemskich dóbr dla służby Bogu.
Stanisław Wyspiański zajmował się projektowaniem i odnawianiem wnętrz w Kościołach w Krakowie. Był Twórcą polichromii i witraży w: Kościele Mariackim, Kościele Świętego Krzyża, Kościele Franciszkanów, Kościele Dominikanów, Katedrze na Wawelu, a także we wnętrzach świeckich, na przykład w Domu Towarzystwa Lekarskiego. W witrażach Wyspiańskiego zachwycające są wielkie powierzchnie szkła w ołowianych i metalowych ramkach. Falujące linie kształtów w witrażach doskonale przechodzą przez podzielone, małe okienka. Sylwetki świętych, którzy zatopieni są w gęstwinach liści, są ożywiane dziwnym, falującym ruchem pnączy, łodyg i kwiatów. Falujące linie to charakterystyczny element sztuki secesyjnej. Inspiracje do swoich prac Wyspiański znajdował między innymi na łąkach krakowskich.
Agata Krawiec z Wrocławia (dziennikarka, modelka, grafik) 2010.11.24
