28.4.Warszawa (PAP) – Wydrążona drewniana laska, bibularz czy maskotka-małpka – to nietypowe miejsca ukrywania dokumentów Polskiego Państwa Podziemnego, przedstawione podczas wtorkowej konferencji w stołecznym Archiwum Akt Nowych.
Towarzyszyły one przedstawieniu odnalezionych w ostatnim czasie dokumentów archiwalnych Polskiego Państwa Podziemnego – archiwum Komendy Obszaru Warszawskiego i Podokręgu Zachodniego, archiwum Kancelarii Komendy Okręgu Warszawskiego oraz archiwum Stefanii Aluchny ps. Czajka, kierowniczki kancelarii szefa Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej gen. Antoniego Chruściela „Montera”.
„Spotkanie to zorganizowaliśmy, by zaprezentować dokumenty konspiracyjne z okresu okupacji, wyjęte ze skrytek, a także same nietypowe schowki, gdzie je przechowywano. Z tymi skrytkami spotykamy się czasami przypadkowo, często w nieoczekiwanych miejscach. Celem spotkania jest także zwrócenie uwagi mieszkańców na zachowane dokumenty i muzealia z okresu okupacji i na nietypowe miejsca w ich domach, gdzie mogą się znajdować, zwłaszcza na meble. Zwracamy się z apelem, by pochopnie nie pozbywać się starych rzeczy, szczególnie dokumentów. Są placówki muzealne takie jak nasza, które chętnie te archiwalia przyjmą” – mówił dyrektor Archiwum Akt Nowych Tadeusz Krawczak.
Jednym z najcenniejszych znalezisk ostatnich miesięcy, zaprezentowanym podczas konferencji, jest odnaleziony na jesieni 2008 na ul. Filtrowej podczas remontu mieszkania nieznany zbiór ponad 400 stron dokumentów archiwum Komendy Obszaru Warszawskiego i Podokręgu Zachodniego z lat 1944-45, które zostały przekazane do Muzeum Powstania Warszawskiego.
„Znalazły się wśród nich raporty, meldunki, rozkazy, instrukcje konspiracyjne, wyroki wojskowych sądów specjalnych, korespondencja pomiędzy komendantem i szefami poszczególnych komórek, listy agentów gestapo, sprawozdania czy spis agentów NKWD zrzucanych na teren Polski” – opowiadał Tymoteusz Pruchnik z Muzeum Powstania Warszawskiego.
Pruchnik zaprezentował również znajdującą się w zbiorach muzeum drewnianą laskę, w której wydrążonym wnętrzu przenoszono w okresie okupacji dokumenty i meldunki.
Dwa kolejne odnalezione ostatnio i pokazane podczas spotkania archiwalia to odkryte także w kamienicy przy ul. Filtrowej w Warszawie archiwum Kancelarii Komendy Okręgu Warszawskiego, zawierające dokumenty, meldunki i raporty z lat 1940-43 oraz archiwum Stefanii Aluchny ps. Czajka, kierowniczki kancelarii szefa Okręgu Warszawskiego AK, gen. Antoniego Chruściela „Montera”.
Archiwum Stefanii Aluchny przekazał we wtorek do zbiorów Archiwum Akt Nowych wnuk siostry Aluchny, Mirosław Kido. Archiwalia zawierają dokumenty, listy, zdjęcia oraz jej pamiętnik z okresu okupacji, opisujący kulisy pracy w konspiracji i sposób ukrywania dokumentów. Ofiarodawca przywiózł także dwie drewniane skrytki, w których przechowywano dokumenty.
„Dokumenty znajdujące się w tych skrytkach z kancelarii gen. Chruściela, zostały przez Aluchnę przewiezione już po wojnie do Słupska. Przed śmiercią w roku 1979 ujawniła mi te skrytki i teraz postanowiłem przekazać je do Archiwum. Jedną z nich jest wydrążony w środku bibularz (rodzaj przycisku osuszającego papier z atramentu-PAP), który służył do przechowywania meldunków czy zapisków, drugą – pojemnik z przegródkami na korespondencję, w którego podwójnym dnie przechowywano dokumenty” – relacjonował Kido.
Na konferencji była obecna również Hanna Rybicka, córka szefa Kedywu Okręgu Warszawskiego AK Józefa Rybickiego, która zaprezentowała zbiór dokumentów Kedywu oraz małą zabawkę-małpkę, w której przenoszono ukryte meldunki.
„Ojciec miał wiele skrytek, w których ukrywał dokumenty, m.in. w drewnianym parapecie okna, w szafie, w stolnicach czy w podwójnych dnach teczek. W czasie Powstania część tych skrytek uległa zniszczeniu, a ojciec zebrał resztę dokumentów – listy, rozkazy, sprawozdania – i wywiózł je pod Warszawę do Płochocina, gdzie zakopał je w słoiku w ziemi w fundamentach budynku. Po latach udało mi się je odnaleźć i oddać w ręce konserwatorów. Stanowią one część tej kancelarii gen. Chruściela, która zaginęła” – podkreślił Rybicka.
„Wspólnie z Muzeum Powstania Warszawskiego chcemy wydać drukiem odnalezione dokumenty Komendy Okręgu Warszawskiego oraz Komendy Obszaru Warszawskiego” – zadeklarował w rozmowie z PAP kierownik oddziału archiwów społecznych w Archiwum Akt Nowych Mariusz Olczak.
W ostatnim czasie w różnego rodzaju skrytkach odnalazło się szereg ważnych zbiorów archiwalnych Polskiego Państwa Podziemnego. Wśród nich można wymienić m.in. archiwum Dowództwa Narodowych Sił Zbrojnych odnalezione w skrytce zlokalizowanej wewnątrz szafy biurowej stojącej w gabinecie rektora Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie; dokumenty Batalionu „Zośka” pochodzące z tzw. Skrytki „Giewonta” (Mirosława Cieplaka), odnalezione w skrytce przy ul. Kwiatowej; dokumenty Zbrojnego Pogotowia Narodu (ukryte w przewodzie wentylacyjnym domu jednorodzinnego w Warszawie, przy ul. Boleckiej) oraz dokumenty finansowe 4 Rejonu VII Obwodu „Obroża” AK ukryte w skrytce zlokalizowanej w skrzynce dla ptaków umieszczonej na terenie leśnictwa w Otwocku-Świdrze. (PAP)
