Jan Chryzostom Pasek (herbu Doliwa) urodził się około 1636 roku w Węgrzynowicach koło Rawy Mazowieckiej. Zaprzeczał swoją osobą niskiemu poziomowi intelektualnemu (i ogólnemu obyciu) Mazowszan.
Wykształcenie zdobył w kolegium jezuickim w Rawie.
Brał udział m.in. w kampanii moskiewskiej w Danii, walce przeciw rokoszowi Lubomirskiego, w wojnie ze Szwedami pod Czarnieckim. W pamiętnikach wyolbrzymia zalety polskiego wojska, koloryzuje jego historie, jednak nie ukrywa wad i błędów – stara się wszystko równoważyć. W 1667 roku opuścił wojsko i ożenił się z wdową o niemałym majątku. Zamieszkali we wsi w Krakowskiem.
Pasek był człowiekiem niezmiernie towarzyskim, lubianym, o dużym temperamencie. Zdarzyło mu się wdawać w bójki, szczególnie wtedy, gdy był „po kilku głębszych”. Miał wyobraźnię, która pozwalała mu na przeróżne opowieści, nie wszystkie do końca prawdziwe. Ludzie chętnie go słuchali i wierzyli mu, co mu niesamowicie schlebiało. Pod koniec życia, kiedy to wspomnienia nabrały większej sentymentalności, zaczął pisać pamiętniki. Najprawdopodobniej zostały one spisane w latach 1690-1695, jednak wydano je dopiero w 1836 roku przez Raczyńskiego, na podstawie uszkodzonego rękopisu.
W XVII wieku pisało pamiętniki, na przykład Stanisław Żółkiewski, jednak pomimo większego dostojeństwa w jego twórczości, to właśnie pamiętniki Paska przykuły uwagę. Są napisane językiem prostym, po polsku, z łacińskimi wstawkami (przeplatany język – tzw. makaronizmy). Pisał z poczuciem humoru, nie krył emocji, świetnie opisywał ruch, głos, barwy. „Pamiętniki” stały się głównym dziełem, na którym opiera się dzisiejsze wyobrażenie o Polsce kontuszowej*. Krytykował swoją buńczuczną postawę, jednak nie wyrzekał się swoich sarmackich ideałów. Przedstawiał siebie, jako patriotę, żołnierza pełnego odwagi i zapału do walki.
Z „Pamiętników” czerpali wybitni artyści, tacy jak Henryk Sienkiewicz, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Jerzy Harasymowicz czy Witold Gombrowicz. Szczery przekaz Paska miał wpływ na ludzi różnych pozycji społecznych.
Pasek został pięciokrotnie skazany na banicję**, a w roku 1700 na infamię***. Nie opuścił jednak kraju, a w rok po wyroku zmarł (1701 r.) w Niedzieliskach. Jego ciało prawdopodobnie spoczywa w klasztorze Sercanów, w Stopnicy.
*Kontusz – szata polskiej szlachty w XVII i XVIII wieku.
**Banicja – wygnanie z ojczyzny.
***Infamia – hańba, utrata dobrego imienia.
Żródła:
-„Zarys dziejów literatury polskiej”, J. Kleiner, W. Maciąg
-www.wikipedia.pl
Hanna Szczesiak 2008.07.31
