Studiował filozofie i literaturoznawstwo we Wrocławiu oraz w Lipsku. Próbując się utrzymać na studiach pisał artykuły do różnych polskich czasopism oraz próbował swych sił w poezji. Działał w kółkach socjalistycznych, za co dwukrotnie był przez władze pruskie osadzany w więzieniu. W wieku 26 lat ożenił się z Teodozją Szymańską (1886 r.). Chociaż małżeństwo to przetrwało zaledwie kilka miesięcy, pozostawiło ślady w twórczości Kasprowicza (poemat „Miłość”). Żona Kasprowicza popełniła samobójstwo. Dwudziestoośmiolatek przeniósł się wtedy do Lwowa, gdzie mieszkał przez następne 35 lat. Rozpoczął pracę w redakcji „Kuriera Lwowskiego”. Pisał artykuły literackie i analizy polityczne, recenzje teatralne, sprawozdania sądowe, uprawiał też publicystykę społeczną.
W wieku 33 lat ożenił się ponownie (1893 r.). Wybranką jego serca była Jadwiga Gąsowska. I tym razem Kasprowicz nie miał szczęścia w małżeństwie – jego małżonka po 8 latach odeszła od poety by związać się ze Stanisławem Przybyszewskim (którego Kasprowicz gościł u siebie w domu). Żona pozostawiła Kasprowiczowi dwie córki, Annę i Janinę.
Kasprowicz rzucił się w wir pracy, w latach 1902-1906 zaangażował się w pracę dziennikarską i był członkiem redakcji „Słowa Polskiego” – czasopisma o charakterze narodowo-demokratycznym. Pisał tam recenzje teatralne. Równocześnie tworzył poezję i rozwijał się naukowo. W 1904 roku obronił doktorat na Uniwersytecie Lwowskim i 5 lat później (w 1909 roku) objął nowo utworzoną (specjalnie dla niego, w uznaniu zasług nad działalnością przekładową) katedrę komparatystyki literackiej. Gdy miał 51 lat (1911 r.) ożenił się po raz trzeci. Tym razem z młodziutką, dziewiętnastoletnią Rosjanką, córką carskiego generała Wiktora Bunina, Marią Bunin (nazywał ją Marusią). W czasie pierwszej wojny światowej był związany z Narodową Demokracją. Działał w tajnej organizacji narodowej w Poroninie i starał się nie zaniedbywać pracy na uniwersytecie ciężko pracował naukowo. Opanował doskonale łacinę, grekę, francuski i angielski, wykorzystując znajomość tych języków przy licznych przekładach. Tłumaczył też utwory z języka włoskiego, norweskiego i holenderskiego. Wydał wiele krytycznych dzieł obcojęzycznych. Przez dwa lata (1921-1922) był rektorem Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (dziś Uniwersytet Lwowski).
Po zakończeniu kadencji rektorskiej przeniósł się do Zakopanego (zamieszkał w willi „Harenda” pomiędzy Zakopanem i Poroninem). Tu zmarł. 1 sierpnia 1926 roku w wieku 66 lat.
Badacze literatury dzielą twórczość Kasprowicza na pewne etapy, w których dawały o sobie znać fascynacje różnymi kierunkami literacko-artystycznymi. Fascynacje te wynikały także z faktu, że życie poety przebiegło na przestrzeni aż trzech umownych epok literackich: pozytywizmu, Młodej polski oraz dwudziestolecia międzywojennego. Pierwszy etap twórczości Kasprowicza to czasy pozytywistycznych fascynacji realizmem i naturalizmem. Cechuje go zainteresowanie tematyką chłopską i wiejską, zaangażowanie poety w problem biedy na wsi. Technika naturalizmu, którą wykorzystuje w tym okresie uwypukla jeszcze mocniej poruszane problemy. Kasprowicz chce być uważany wówczas za rzecznika skrzywdzonych, być może pragnąc w ten sposób spłacić dług wobec klasy, z której sam pochodził. Wiersze z tego okresu to: cykl sonetów „Z chałupy”, wiersze: „Oni i my”, „Z chłopskiego zagonu” czy „W chałupie”.
Drugi etap twórczości poety charakteryzował się zachwyt nad impresjonizmem i symbolizmem. Zapowiedzią przełomu był poemat „”Miłość” z 1895 roku, jednak oczarowanie impresją i symbolem objawiło się w pełnej krasie dopiero w wierszu „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smerczynach” (1898). Róża przytulona do urwistej skały, złamany, próchniejący pień limby to bohaterowie wiersza, symbolizujący sytuację człowieka i artysty w świecie. Przyroda przedstawiona w wierszu zachwyca swoją malarskością i ulotnością. Opisane wrażenia niemalże czuje się, słyszy, widzi i dotyka. To mistrzostwo zastosowania technik impresjonistycznych.
Kasprowicz, wkrótce gdy jego drugie małżeństwo się rozpadło uciekł w nurt ekspresjonizmu i katastrofizmu. Etap ten łączony jest często z poprzednim, ponieważ trwała ciągle epoka Młodej Polski i fascynacja tragiczną sytuacją człowieka w świecie. Z tego okresu pochodzi najwybitniejsze bodajże dzieło Kasprowicza, „Hymny” (1899 r.). Był to cykl utworów buntownika, kwestionującego istnienie dobra i zaufania, a nawet samego Boga. Wizyjność, ekspresja, dynamika obrazów, gwałtowność zmieniających się nastrojów to elementy ekspresjonistyczne, które odnaleźć można w utworach Kasprowicza z tego okresu. Najbardziej znanym utworem jest hymn „Dies irae” (Dzień gniewu), w którym padają trudne pytania a nawet zarzuty wobec Boga.
Stabilizacja życiowa poety po latach niepowodzeń miłosnych, osiedlenie się w umiłowanych Tatrach wpłynęły zapewne na ostatni, czwarty etap jego życia i twórczości. Charakter wypowiedzi poetyckich zmienił się radykalnie. Okres ten nazywany bywa franciszkańskim. Kasprowicz „godzi się z Bogiem”, nawiązuje do chrześcijańskich wartości, odwołuje się do franciszkańskiej pokory i umiłowania trudnego świata, pięknej przyrody i mądrości prostego człowieka. Utwory z tego okresu to: „Księga ubogich” (1916), „Hymn św. Franciszka z Asyżu” (1921) czy „Mój świat” (1921).
Agata Ignatowicz 2008.07.18
