Kim zatem jest Józef Chełmowski i co takiego mają w sobie jego dzieła, że ludzie tak chętnie je oglądają?
Na początek przybliżmy sylwetkę Chełmowskiego. Urodził się 74 lata temu w Brusach, w rodzinie rolnika. Po ukończeniu szkoły podstawowej pracował na kolei, w kinie, a pod koniec lat 70. przejął po rodzicach gospodarstwo. Jest rdzennym Kaszubem, który mówi gwarą i ceni sobie rodzimą tradycję przekazywaną z pokolenia na pokolenie. Tworzona przez Chełmowskiego sztuka ma przede wszystkim za zadanie właśnie utrwalać to co ulotne i przekazywać kolejnym pokoleniom.
Warto zaznaczyć jeszcze, że Józef Chełmowski zaczął tworzyć bardzo późno, bo dopiero w wieku 40 lat, a debiutował na konkursie „Rzeźba ludowa Polski Północnej”. Wtedy to zaistniał i uczestniczył już we wszystkich ważniejszych imprezach kulturalnych w Polsce.
Najważniejszy dla niego jest Bóg i ziemia ojczysta. To przywiązanie do ziemi jest widoczne w jego sztuce. Dzieła Chełmowskiego to przede wszystkim rozważania o naturze filozoficznej. Co ciekawe te artystyczne rozważania filozoficznie nierozerwalnie łączą się z tradycyjną kaszubską religijnością. Najlepiej i najbardziej widoczne jest to w jego Apokalipsie św. Jana (jest to zarazem jego największe i najważniejsze dzieło). Oczywiście to nie jedyne tematy jakie podejmuje w swej twórczości. Obok filozofii i religii znajdziemy też motywy regionalne, polityczne, historyczno – patriotyczne, a także moralne i treści związane z losem ludzi. Swoje dzieła opisuje w wielu językach, w tym szwedzkim i arabskim jednak najchętniej używa gwary kaszubskiej.
Jego prace poza oczywistymi elementami sztuki ludowej to również zbiór własnych pomysłów artysty. Jego rzeźby powstają głównie w drewnie lipowym. Prace Chełmowskiego to nie tylko zwarta rzeźbiarska bryła podkreślona polichromią, ale także pietyzm i dbałość o to, by każdy element do siebie pasował. Jego rzeźby mają być czytelne i łatwe w odbiorze dla przeciętnego widza.
Jednak Chełmowski to nie tylko rzeźby. Jest on jednym z nielicznych artystów na Pomorzu, którzy próbuje kontynuować zanikającą już tam sztukę malowania na szkle. Aby uzyskać ciekawsze efekty stosuje dwie warstwy szkła. Wtedy jego obrazy są wielowymiarowe, a przez to i bardziej interesujące. Również i w tych pracach widoczne jest jego przywiązanie do kultury kaszubskiej. Techniką tradycyjnego wzornictwa kaszubskiego namalował m.in. stacje drogi krzyżowej do kościoła w Kaliszu Pomorskim.
Chełmowski tworzy również kapliczki przydrożne. Podobnie jak w malunkach na szkle także w tym przypadku jest jednym z nielicznych artystów, którzy zajmują się tym rodzajem sztuki. W jego kapliczkach przewijają się zarówno motywy religijne jak również patriotyczne i związane ze zwykłym codziennym życiem. Tutaj na uwagę zasługuje wykonanie trzech rzeźb do Ołtarza Papieskiego w Sopocie.
Jego twórczość jest wolna od schematyzmu. Przepełniona szczerością, momentami naiwnością oraz niekonwencjonalnymi pomysłami. Wynika to przede wszystkim ze spontanicznego i prostego postrzegania otaczającego świata.
Jego twórczość czasem była uważana za zagrożenie. Jak nie trudno się domyślić chodzi tutaj przede wszystkim o czasy komunizmu i walki z nim, gdzie cenzura działała tak sprawnie, że potrafiła wychwycić każdy przejaw opozycyjności. Chełmowski naraził się systemowi trzema pracami poświęconymi Solidarności. Przez tę drażliwą tematykę podczas stanu wojennego prace te zostały internowane jako, że stanowiły zagrożenie dla spokoju i ładu publicznego.
Warto więc będąc w jego stronach odwiedzić go i zobaczyć jego prace. Można się z nich nauczyć nowego i zupełnie innego, jakby spowolnionego spojrzenia na biegnący świat.
Marta Kotas 2008.07.30
