Aleksander Gierymski – mistrz iluminacji _tworzący portrety warszawskiej biedoty

Aleksander Gierymski – mistrz iluminacji _tworzący portrety warszawskiej biedoty

Aleksander Gierymski urodził się w 1850 roku w Warszawie jako młodszy brat wybitnego malarza – Maksymiliana. W 1867 roku Aleksander rozpoczął naukę w Klasie Rysunkowej, a zdobytą tam wiedzę pogłębiał w monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych. Po ukończeniu studiów malarz nie wrócił na stałe do Polski, a jego miejsce pobytu wyznaczały liczne podróże po całej Europie. Tuż po zakończeniu nauki pojechał on z bratem do Włoch, gdzie podziwiał sztukę renesansową, która wywarła duży wpływ na twórczość Aleksandra Gierymskiego. Wtedy właśnie powstał jeden z pierwszych znanych obrazów malarza, troszkę akademickie lecz godne uwagi malowidło zatytułowane „Gra w mora”. Kolejne lata spędził on w Rzymie, gdzie zgłębiał zależności pomiędzy natężeniem światła a zmieniającą się barwą przedmiotów. Efektem fascynacji iluminacją było powstanie kilku obrazów przypominających nieco dzieła impresjonistów francuskich. Godnym uwagi jest fakt, iż Gierymskiemu nie były wtedy jeszcze znane dokonania Moneta i jego następców – elementy impresjonizmu widoczne w twórczości polskiego malarza nie zostały więc zapożyczone od innych artystów, a były efektem indywidualnych eksperymentów polskiego twórcy. Przykładem próby oddania efektów świetlnych na płótnie jest obraz „W altanie”, przedstawiający rokokowe damy oraz ich towarzyszy, którzy korzystając ze słonecznej pogody wypoczywają w ogrodzie. Aleksander Gierymski z dużą starannością oddał subtelne zmiany kolorystyczne przedmiotów, będące efektem padania refleksów świetlnych. Prawdziwa maestria malarza przejawia się w przedstawieniu postaci siedzących przy stoliku, a szczególnie częściowo oświetlonej damy w żółtej sukni. Interesujące jest także ukazanie jaśniejących pod wpływem światła liści kwiatów oraz pnączy otaczających altanę.
Ważnym etapem w twórczości Aleksandra Gierymskiego są lata 1879 – 1888, w którym to okresie szczególnie istotną rolę odegrały dwa kilkuletnie pobyty w Polsce. Pierwszy z nich, datowany na lata 1879 – 1884 zwany jest okresem warszawskim, ponieważ wtedy właśnie artysta stworzył liczne dzieła poświęcone ubogim mieszkańcom stolicy. Obrazy takie jak „Żydówka z cytrynami” czy „Brama na starym mieście” charakteryzują się starannością przedstawienia najdrobniejszych szczegółowych, dzięki którym dzieła te utrzymane są w konwencji realistycznej. Warszawski etap twórczości Gierymskiego obfituje w dzieła ukazujące najuboższych mieszkańców stolicy podczas wykonywania pracy. Artysta zrezygnował więc z przedstawiania rokokowych dam, a skupił się na przedstawicielach najniższych warstw społecznych, których życie jest zdecydowanie mniej kolorowe i atrakcyjne wizualnie. Za sprawą obrazów Aleksandra Gierymskiego, pochodzących z okresu warszawskiego możemy obserwować między innymi okrytą przybrudzonymi łachmanami Żydówkę, która zakrywając się przed zimnem sprzedaje ułożone w wiklinianych koszach cytryny. Malarz uwiecznił na płótnie także brunatnoszary obraz Powiśla wraz z ludźmi, którzy nie zważając na błoto wylegli nad brzeg rzeki. Warszawski etap twórczości Gierymskiego zdominowany został przez dzieła utrzymane w konwencji realistycznej, niekiedy również wzbogacone o elementy naturalizmu. Może właśnie pasja odtwarzania rzeczywistości, która bywa brzydka i nieefektowna zbliżyła artystę do grona pozytywistycznych malarzy i literatów skupionych wokół tygodnika „Wędrowiec”. Na czele młodych realistów stanął Stanisław Witkiewicz, który był nie tylko wielbicielem obrazów i ilustracji Aleksandra Gierymskiego, ale także na własną rękę starał się propagować twórczość tego artysty.
Na niewiele jednak się zdały wysiłki ojca Witkacego, gdyż pozbawiony środków do życia i niedoceniony przez rodaków malarz zdecydował się na wyjazd z kraju. W 1888 opuścił on Warszawę i wyruszył w kilkuletnią podróż po Europie. Najwięcej czasu spędził on we Francji, gdzie malował głównie nokturny, czyli obrazy przedstawiające krajobraz miejski nocą. Powstały wtedy między innymi takie dzieła, jak „Luwr w nocy” czy „Opera paryska w nocy”.
Po opuszczeniu Warszawy zmienił się charakter twórczości Aleksandra Gierymskiego, który porzucił ambicje realisty, odtwarzającego ponurą rzeczywistość ludzi z nizin społecznych i poświęcił się malarstwu pejzażowemu. Nie trwało to jednak długo, gdyż w 1893 roku artysta ponownie przyjechał do Polski w nadziei objęcia katedry malarstwa w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. W tym czasie Gierymski często gościł u Włodzimierza Tetmajera i to właśnie podczas pobytów w bronowickiej posiadłości przyjaciela powstały jedne z najbardziej wartościowych obrazów twórcy „Gry w mora”. Gierymski ponownie zwrócił uwagę na problemy i troski, z którymi zmagają się prości ludzie, wynikiem czego było stworzenie tzw. obrazów krakowskich. Efektem zainteresowania się losem człowieka jest powstanie realistycznej, choć nacechowanej emocjami „Trumny chłopskiej”. Obraz ten przedstawia zrozpaczonych po śmierci dziecka prostych ludzi, którzy w zamyśleniu zasiedli przed chatą. Nieopodal nich znajduje się intensywnie niebieska trumna, której barwa kontrastuje z bielą krzyża, przyciągając tym samym wzrok widza. „Trumna chłopska” jest przykładem na to, że nawet dzieło utrzymane w konwencji realistycznej, którego zadaniem jest jedynie odtwarzanie rzeczywistości może posiadać ogromną siłę ekspresji.
Okres krakowski nie trwał długo – Gierymski tworzył obrazy o tematyce chłopskiej mniej więcej do 1895 roku. Niedługo po przyjeździe do Krakowa, artysta zupełnie zniechęcił się do społeczeństwa polskiego, które nie potrafiło zrozumieć jego sztuki i zdecydował się na zawsze opuścić kraj. Ostatnie lata życia spędził on we Włoszech, gdzie zmarł w 1901 roku.

Nina Kinitz 10 grudnia 2008

Share

Written by:

3 883 Posts

View All Posts
Follow Me :