„Czy biały czy czarny niewolnik, czy pod przemocą niesprawiedliwego prawa, czy pod łańcuchami jęczy – człowiek jest i w niczym się od nas nie różni!”
Hugo Kołłątaj (herbu Kotwica) urodził się 1 kwietnia 1750 roku. Był biskupem, politykiem, publicystą i satyrykiem.
Wywodził się ze szlacheckiej rodziny. Pierwsze lata nauki spędził w Pińczowie. Następnym krokiem na drodze jego edukacji było kształcenie na Akademii Krakowskiej, gdzie w 1768 roku został doktorem filozofii. W następnych latach studiował w Wiedniu i Rzymie. Uzyskał doktorat z teologii i prawa. Przyjął święcenia kapłańskie.
Po powrocie do polski przyjął urząd kanonika krakowskiego. Stworzył plan rozbudowy szkół w kraju. W latach 1777-1780 zreformował Akademię Krakowską. Reforma dotyczyła uporządkowania spraw majątkowych uczelni oraz wprowadzenia wykładów z m.in. literatury polskiej. Reforma pozwalała na studia uczniom pochodzącym z mieszczańskich rodzin. Przez cztery lata Kołłątaj pełnił funkcję rektora akademii.
Do Warszawy przyjechał w 1778 roku. Zgromadził wokół siebie grupę publicystów, zwaną „Kuźnicą Kołłątajowską”. Grupa ta przedstawiała swoje poglądy na temat gospodarczej, społecznej i politycznej struktury Rzeczypospolitej. Jednym z najwybitniejszych pisarzy kuźnicy był Franciszek Salezy Jezierski.
Jednym z największych dokonań Kołłątaja jest napisanie projektu Konstytucji 3 Maja. Po jej uchwaleniu, w 1791 roku, mianowano go podkanclerzym koronnym. Był współzałożycielem Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej.
Poparł Stanisława Augusta Poniatowskiego w jego decyzji o przystąpieniu do konfederacji targowickiej. Od roku 1792, w czasie rządów targowickich, przebywał w Dreźnie.
Uczestniczył w insurekcji kościuszkowskiej, był członkiem Rady Najwyższej Narodowej. W 1794 roku, pod koniec powstania, opuścił Warszawę. W drodze do Wenecji został pojmany przez Austriaków. W przemyskim więzieniu przebywał do 1802 roku. Następnie wyjechał na Wołyń, gdzie został jednym z twórców Liceum Krzemienieckiego.
Podejrzewano go o współpracę z Napoleonem, co było powodem wywiezienia go i przetrzymywania, w latach 1807-1808, w Moskwie.
Niektóre z jego postulatów:
-dziedziczność tronu
-zniesienie liberum veto
-zmniejszenie wpływów magnaterii
-wolność dla chłopstwa (zamiana pańszczyzny na czynsz)
Został odznaczony dwoma orderami: Świętego Stanisława oraz Orła Białego.
Nie ulega wątpliwościom, że Kołłątaj był całkowicie oddany swojemu państwu. Postrzegano go jako osobę bezwzględną, niezważającą na uczucia i nieliczącą się ze skrupułami innych ludzi. Pomimo tego, podziwiano go za ambicję i ogromne zdolności agitatorskie*. Był żądnym władzy organizatorem i reformatorem.
Proza Kołłątaja dorównuje stylem utworom pisarzy francuskich XVIII wieku.
Niektóre utwory Kołłątaja:
–”Prawo polityczne narodu polskiego” (1790 rok)
–”O ustanowieniu i upadku Konstytucji 3 Maja”
–”Uwagi nad tą częścią ziemi polskiej, która od Traktatu Tylżyckiego zwać poczęto Księstwem Warszawskim” (1808 rok)
–”Porządek filozoficzno-moralny” (1810 rok)
Zmarł 28 lutego 1812 roku w Warszawie. Jego ciało zostało pochowane na Powązkach, jednak urna z sercem Hugona Kołłątaja znajduje się w kościele w Wiśniowej. Ostatnie chwile życia spędził w samotności. Towarzyszyło mu cierpienie, spowodowane chorobą.
*agitator – osoba oddziaływująca na innych w celu uzyskania zwolenników jakiejś sprawy.
Źródła:
-„Zarys dziejów literatury polskiej”, J. Kleiner, W. Maciąg”
Hanna Maria Szczesiak 2008.11.20
