Życie
Marek Grechuta urodził się 10 grudnia 1945 roku w Zamościu. Po kilku latach (w 1953 roku) przeniósł się z rodzicami do Chylic. To tutaj zaczął uczyć się grać na fortepianie. Do Zamościa wrócił dopiero w 1958 roku kiedy zaczął uczęszczać do zamojskiego liceum im. J. Zamoyskiego. W tym liceum Marek Grechuta założył swój pierwszy zespół rock&rollowy, który grywał głównie utwory Elvisa Presleya, Paula Anki i Franka Sinatry.
Po ukończeniu liceum Marek Grechuta zdecydował się zamieszkać w Krakowie, gdzie na Politechnice Krakowskiej studiował architekturę. Tam spotkał Jana Kantego Pawluśkiewicza, z którym to skomponował swoją pierwszą piosenkę „Pomarańcze, mandarynki”. Warto tutaj dodać, że spotkanie z Janem Kantym Pawluśkiewiczem miało dla Marka Grechuty duże znaczenie i w sposób znaczący wpłynęło na jego twórczość i kierunek w jakim się rozwijał. Co więcej pod koniec 1996 roku razem z Tadeuszem Kalinowskim założyli kabaret, w którym poza tradycyjnymi skeczami prezentowano również liryczne piosenki. Kabaret nazywał się „Anawa”, a najczęściej występowali w studenckiej piwnicy „Bambuko”. Swój pierwszy sukces kabaret odniósł w 1967 roku podczas Festiwalu Piosenki Studenckiej, gdzie mimo, że nie zajęli pierwszego miejsca (wówczas wygrała go Maryla Rodowicz, młoda warszawska studentka), ale uplasowali się tuż za nią. Dzięki transmisji telewizyjnej sukces Marka Grechuty mogła oglądać cała Polska. Kolejnym istotnym w karierze Grechuty wydarzeniem był występ podczas festiwalu FAMA, gdzie również zdobył drugie miejsce. Obydwa sukcesy przyczynił się do tego, że Grechuta wystąpił na festiwalu w Opolu. Podczas tego festiwalu Grechuta zdobył Nagrodę Dziennikarzy za utwór „Serce”. Po tak udanym sukcesie w 1968 roku Marek Grechuta stał się bardzo popularny, a co za tym idzie przychodziły kolejne propozycje koncertowe. A rok po sukcesie opolskim otrzymał kolejne wyróżnienie za utwór „Wesele”. W tym samym czasie został zaproszony do epizodycznej roli w filmie Andrzeja Wajdy pt.: „Polowanie na muchy”.
Fonograficzny debiut Marka Grechuty nastąpił w 1970 roku kiedy to wraz z grupą Anawa wydał album „Marek Grechuta&Anawa”. Na krążku znalazł się koktajl utworów o charakterze kabaretowo – lirycznym i neobarokowych brzmień, które z czasem okazały się najbardziej charakterystyczne właśnie dla formacji „Anawa”.
Po sukcesie pierwszej płyty Marek Grechuta i Jan Kanty Pawluśkiewicz postanowili wydać drugi krążek pt.: „Korowód”, który do dnia dzisiejszego jest uważany za jeden z najważniejszych albumów w polskiej historii muzyki rozrywkowej. Znajdują się na nim nie tylko piosenki, ale również dwie małe suity: „Introdukcja” oraz „Nowy radosny dzień”. Poza tymi wyjątkowymi utworami na płycie znaleźć można dwa dodatkowe utwory: „Korowód” i „Świecie nasz”, które są uważane nie tylko za swoiste hymny pokoleniowe, ale również za najważniejsze utwory Marka Grechuty. Utwory te są sprytnym połączeniem lirycznych piosenek oraz protest songów.
Zespół, który od samego początku odnosił sukcesy nieoczekiwanie obniżyła swoje loty. Głównie wydarzył się to za sprawą tego, że zespół w dużej mierze składał się z indywidualności, które nie mogły ze sobą długo pracować. To też sprawiło, że Marek Grechuta i Jan Kanty Pawluśkiewicz rozstali się a grupa „Anawa”. Po tym incydencie Marek Grechuta zakłada swój własny zespół o nazwie WIEM, który stanowi pewne odcięcie się od brzmienia „Anawy”. Nazwa zespołu to rozwinięcie hasła: „W Innej Epoce Muzycznej”.
WIEM składał się przede wszystkim z muzyków rockowo – jazzowych i taka też była nowa płyta wydana w 1972 roku „Droga za widnokres”. Wyróżniała się ona przede wszystkim ascetycznym brzmieniem, które opierało się głównie na instrumentach perkusyjnych i zdecydowanie odbiegał od dotychczasowego wizerunku muzycznego Marka Grechuty. Poza muzyką zmienił się również tekst. Od tego momentu Grechuta skupiał się na utworach autorów współczesnych (W. Faber, T. Nowak). Mimo, że całość była dużym zaskoczeniem dla odbiorców i krytyków nowy album spotkał się życzliwym przyjęciem i uważa się go za jedno z ważniejszych dokonań Marka Grechuty.
Kolejny krążek wydany z WIEM zatytułowany był „Magia obłoków”, który wyróżniał się od pozostałych płyt brzmieniem. W tym czasie skład grupy zmienił również skład, a muzykom przewodził Antoni Krupa. Z tego krążka pochodziła również suita „Spotkanie w czasie”, które pochodziło z filmu „Tumor” Witkacego. Także i ten krążek był typowo jazzowo – rockowy. Grechuta od tego gatunki muzyki odszedł dopiero w 1975 roku kiedy to nawiązał ponownie współpracę z Janem Kanty Pawluśkiewiczem.
Ponowne nawiązanie współpracy z Pawluśkiewiczem zaowocowało napisaniem muzyki do tekstów Witkacego „Geniusz Tatr” oraz reaktywacją grupy „Anawa”, z którym wystąpili na festiwalu w Opolu w 1975 roku. Na tym też festiwalu, podczas imprezy „polska poezja śpiewana” zaprezentowano również fragmenty Witkacego. Po pozytywnym przyjęciu jego utworów postanowiono ostatecznie o dokończeniu przedstawienia. Premiera odbyła się w Teatrze STU, a reżyserem całego widowiska był Krzysztof Jasiński. W przedstawieniu wystąpili m.in.: Marek Grechuta, Maryla Rodowicz, Alibabki, Halina Wyrodek, Jerzy Stuhr, Włodzimierz Jasiński, a także tancerki oraz połykacze ognia. Dodatkowo w finałowym momencie na scenę wjechała wielka skrzydlata lokomotywa. Przedstawienia to było grywane w największych polskich miastach. Materiał z przedstawień został wykorzystany przy nagrywaniu płyty „Szalona lokomotywa”. Również i ten krążek odniósł spory sukces.
Okazuje się jednak, że sukces nie działa dobrze na współpracę Grechuty z Pawluśkiewiczem ponieważ podobnie jak w przypadku sukcesu krążka „Korowód” panowie zakończyli współpracę.
Po rozstaniu z Janem Kanty Pawluśkiewiczem w życiu Marka Grechuty otworzył się nowy etap w jego życiu, a mianowicie współpraca z Piwnicą pod Baranami. Od 1976 roku Grechuta występował regularnie w Piwnicy, a za namową Piotra Skrzyneckiego Grechuta wziął udział w przedstawieniu opartym na „Dziennikach” Gombrowicza. Dodatkowo Grechuta wystąpił również z recitalem w wieczór bułgarski, a także występował za granicą. W sumie z Piwnicą pod Baranami, Marek Grechuta był związany przez 10 lat.
Poza intensywną działalnością w Piwnicy Marek Grechuta pisał i komponował również piosenki dla dzieci. Dzięki fascynacji poezją Tadeusza Nowaka stworzył widowisko muzyczno – poetyckie, które swoją premierę miało w czasie Poznańskiej Wiosny Estradowej w 1979 roku. Został tutaj wyróżniony główną nagrodą dla kompozytora festiwalu, a fragmenty utworów znajdują się na krążku: „Pieśni Marka Grechuty do słów Tadeusza Nowaka”. Płyta była niedoceniona przez krytyków choć w niektórych kręgach uważana za kompozytorski majstersztyk Marka Grechuty.
Kolejna płyta Marka Grechuty wyszła dopiero w dwa lata później i zatytułowana „Śpiewające obrazy”, które były inspirowane malarstwem impresjonistów. Nawiasem mówiąc Grechuta był ich wielbicielem, a co więcej Grechuta bardzo często sam również malował, a jego prace można było oglądać zarówno w Piwnicy pod Baranami jak i w Tychach i w Myślenicach.
Działalność muzyczną Grechuty przystopował dopiero stan wojenny, który w zdecydowanym stopniu ograniczył polskie życie kulturalne.
Kolejna płyta Marka Grechuty ukazała się dopiero w 1984 roku i była oparta na poezji erotycznej autorstwa Bolesława Leśmiana. Do realizacji tego projektu Grechutę namówiła Krystyna Janda. Za jej namowami powstał cykl zatytułowany „W malinowym chruśniaku”. Co ciekawe muzyka do tego projektu powstała zaledwie w kilka dni, a charakteryzuje się ona bardzo delikatnym, urzekającym i wyrafinowanym brzmieniem. Dodatkowo płytę wzbogacają utwory śpiewane wspólnie z Krystyną Jandą.
Kolejny krążek wydany w 1987 roku był swoistym powrotem do dawnego stylu Grechuty, który charakteryzował się przede wszystkim z niepowiązanych ze sobą tematycznie utworów.
Dodatkowo w tym czasie jego kariera nabierała rozpędu i Marek Grechuta zaczął występować na Zachodzie, w Australii oraz w Stanach Zjednoczonych. Jego podróże i koncerty stały się również inspiracją do powstania kolejnej płyty.
Marek Grechuta w swoim dorobku ma również płytę nagraną specjalnie dla dzieci. Co ciekawe, płyta była pewnym zaskoczeniem dla wszystkich ponieważ Marek Grechuta nigdy nie był kojarzony jako artysta tworzący dla dzieci, dlatego też krążek „Piosenki dla dzieci i rodziców” zajmuje szczególne miejsce w dorobku Marka Grechuty. W tym samym roku Marek Grechuta ponownie nagrywa utwory pochodzące z płyty „Droga za widnokres”. Materiał nagrany z grupą Anawa miał na celu przede wszystkim przypomnienie młodemu pokoleniu kultowego już krążka wydanego w 1972 roku. Z resztą album ten istniał tylko w wydaniu analogowym, a po powtórnym wydaniu zmieniono nie tylko aranżacje poszczególnych utworów, ale również ich brzmienie.
W 1994 roku Marek Grechuta wydał album – drogowskaz moralny i etyczny pt.: „Dziesięć ważnych słów”.
W roku kolejnym Marek Grechuta znacznie ograniczył ilość swoich występów jednak w dalszym ciągu chętnie brał udział w życiu kulturalnym i estradowym.
Mimo tak długiej obecności na scenie muzycznej i dużej popularności swoją pierwszą złotą płytę Grechuta otrzymał dopiero 15 grudnia 2001 roku. Nagrodzono go wówczas za krążek pt.: „Dni, których nie znamy”, w skład którego wchodziły wszystkie najlepsze utwory artysty, takie jak: „Niepewność”, „Nie dokazuj”, „Serce”, „Będziesz moją panią”, „Tango Anawa”, „Świecie nasz”, „Gdziekolwiek”, „Dni, których nie znamy”, „Muza pomyślności”, „W dzikie wino zaplątani”, „Wesele”, „W malinowym chruśniaku”, „Jeszcze pożyjemy”, „Ocalić od zapomnienia”, „Świat w obłokach”, „Wiosna – ach to ty”, „Pomarańcze i mandarynki”, „Gaj”, „Gdzieś w nas”, „Hop szklankę piwa” oraz „Korowód”. Wtedy też firma Pomaton zadecydowała o wznowieniu wszystkich albumów Marka Grechuty. Kolekcję wydano w formie CD. To pozwoliło młodemu pokoleniu zapoznać się z twórczością i dorobkiem Marka Grechuty. Cykl ten został nagrodzony „Fryderykiem” w kategorii całokształt twórczości. Dodatkowo podczas trwania 40. Festiwalu Piosenki Studenckiej w Krakowie zarówno Marek Grechuta jak i Jan Kanty Pawluśkiewicz zostali nagrodzeniu „Złotymi indeksami” za szczególne zasługi dla samego festiwalu jak i dla kultury studenckiej.
W dwa lata po tym wydarzeniu w Teatrze Słowackiego odbył się koncert zadedykowany Markowi Grechucie, a wśród wielu artystów śpiewających dla Grechuty znaleźli się m.in.: Maryla Rodowicz, Katarzyna Groniec czy Wiktor Zborowski.
Ostatni album Marka Grechuty ukazał się 4 grudnia 2003 roku. Płyta „Niezwykłe miejsca” była trzecim tematycznym wydaniem artysty. Tym razem Grechuta śpiewał o miejscach najważniejszych dla niego samego – zarówno o miejscach, w których był jak i o tych z którymi miał pozytywne wspomnienia bądź przemyślenia.
Z racji tego, że jego stan zdrowia coraz bardziej się pogarszał Marek Grechuta przestał koncertować. Zdecydował się jedynie na nagranie jednego utworu do słów Karola Wojtyły „Niech będzie Imię Twe błogosławione” . Był to ostatni utwór Marka Grechuty.
Marek Grechuta zmarł 9 października 2006 roku.
Twórczość
Do najważniejszych wydań Marka Grechuty zaliczyć należy przede wszystkim płyty takie jak: Marek Grechuta & Anawa (1970), Korowód (1971), Droga za widnokres (1972), Magia obłoków (1974), Szalona lokomotywa (1977), Pieśni Marka Grechuty do słów Tadeusza Nowaka (1979), Śpiewające obrazy (1981), W malinowym chruśniaku (1984), Wiosna – ach to ty (1987), Krajobraz pełen nadziei (1989), Ocalić od zapomnienia (1990), Piosenki dla dzieci i rodziców (1991), Jeszcze Pożyjemy (1993), Dziesięć ważnych słów (1994), Niezwykłe miejsca (2003) czy Godzina miłowania (2005).
Marta Kotas
