Zwiedzając Jasną Górę niemal koniecznym jest zatem zobaczenie kilku jej najważniejszych miejsc, do których z pewnością zaliczyć można: Kaplicę Matki Bożej, Salę Rycerską, Skarbiec, Refektarz, Bibliotekę, Bazylikę, Wieżę, Zakrystię, Bastion św. Rocha, Spowiednicę, Kaplicę Pamięci Narodu, a także Golgotę Jasnogórską autorstwa Jerzego Dudy – Gracza oraz Drogę Krzyżową.
Sala Rycerska
Sala powstała w 1647 roku w południowym skrzydle klasztoru jasnogórskiego. Zbudowana została na bazie wydłużonego prostokąta, a na suficie przygotowano barokowo przyozdobione sklepienie z lunetami. Początkowo sala pełnić miała funkcję bardziej reprezentacyjną, czyli miała być salonem, gdzie prowadzono zebrania konwentu, kapituły, a także różnego rodzaju uroczystości. Z racji swojego zastosowania salę tę nazywano wówczas Salą Dysput Teologicznych. Tak więc już sama nazwa sugerowała cele wykorzystania. Paulini prowadzili tam liczne wykłady z zakresu filozofii, teologii, Pisma św., prawa kanonicznego, oraz teologii życia wewnętrznego.
Obecnie sala ta nazywana jest Salą Rycerską i przeznaczona jest dla pielgrzymów. W powstałych na początku lunetach barokowych zamieszczono pochodzące z XVIII wieku obrazy, które pokazują historię powstania klasztoru na Jasnej Górze oraz wydarzenia z nim związane. Można tam również odnaleźć sztandary bojowe z czasu obu wojen światowych.
Warto jeszcze dodać, że w 1936 roku zorganizowano tam I Synod Plenarny Episkopatu Polski, gdzie goszczono papieskiego legata abp. Lorezno Lauri. Obecnie najczęściej mają tam miejsce koncerty i ważne spotkania.
Kaplica Matki Bożej
Matka Boska Jasnogórska jest oczywiście najważniejszym elementem samej Jasnej Góry i to wokół niej powstał cały zespół obiektów wchodzących w skład klasztoru. Początkowo obraz wisiał w podarowanym przez księcia Władysława Opolczyka, w 1382 roku drewnianym kościółku. Następnie w latach 1642 – 1644 do kaplicy dostawiono trójnawową budowlę barokową, która stylem nawiązywała do typowego dla ówczesnej Polski manieryzmu oraz baroku (często styl ten nazywa się stylem lubelskim). Obecnie jest to jedno z najważniejszych dzieł okresu kontrreformacji.
Na szczególną uwagę zasługuje tutaj jeden z pięciu ołtarzy, który został wykonany w szkole Wita Stwosza. Przedstawia on Jezusa ukrzyżowanego wraz z cennym XV wiecznym krucyfiksem. Na ścianach Kaplicy możemy znaleźć wota, która składane były na znak wdzięczności za cuda i łaski, które pielgrzymi otrzymali właśnie za pośrednictwem Matki Boskiej Jasnogórskiej.
Jednak Jasna Góra zaczęła być coraz bardziej popularna wśród pielgrzymów i trzeba było ją rozbudować. Za panowania Władysława Jagiełły dobudowano gotycką kaplicę, która pełni obecnie funkcję prezbiterium, a oddzielona jest od reszty kratą gdańską (1644 rok). Umieszczono tam hebanowy ołtarz barokowy przyozdobiony srebrną dekoracją rzeźbiarską ufundowaną przez kanclerza koronnego Jerzego Ossolińskiego (1650 rok). natomiast zasłona okrywająca Obraz pochodzi z 1673 roku.
Trzecią część Kaplicy zbudowano dopiero w 1929 roku, a powstała ona w miejscu pochodzącego jeszcze z XVIII przedsionka. Z kolei tutaj na ścianach i filarach znajdziemy ryngrafy i tablice wotywne pochodzące głównie od polskich żołnierzy. Natomiast z lewej strony, w niszy zamieszczono urnę, gdzie przechowywane są prochy Ojca Augustyna Kordeckiego.
Kaplica Matki Bożej jest najważniejszym elementem, serce, całego kompleksu sakralnego.
Golgota Jasnogórska Jerzego Dudy-Gracza
Bardzo ważnym elementem Jasnej Góry jest wykonana przez malarza Jerzego Dudę – Gracza Golgota Jasnogórska, czyli zestaw 18 obrazów, które zostały tam umieszczone w 2000 roku. Trzeba tutaj powiedzieć, że obrazy te nie są jedynie przedstawieniem stacji Męki Pańskiej. Przede wszystkim różnią się tematyką i liczbą. Co więcej motywy biblijne zostały wplecione w polską historię. Kolekcję można bardziej traktować jako prywatną wizję malarza, co również jest podkreślane w komentarzach do obrazów.
Aby móc podziwiać ciekawe refleksje Jerzego Dudy – Gracza należy się udać do przybudówki Kaplicy Matki Bożej (górna kondygnacja).
Refektarz
Jest jedną z tych części, które doskonale odzwierciedlają niesamowite bogactwo artystyczne Jasnej Góry. Został wybudowany w drugiej połowie XVII wieku. Sufit pokrywa przepiękna i bogata sztukateria i polichromia, którą wykonał Karol Dankwart.
Dawniej refektarz służył paulinom do spożywania posiłków. Jednak z czasem służył również do przyjmowania znamienitych gości (funkcję tę pełni do dnia dzisiejszego). Ciekawostkę może stanowić fakt, że w 1670 roku odbyło się tam wesele króla polskiego Michała Korybuta Wiśniowieckiego z Eleonorą Austriacką.
Skarbiec
Powstał w latach 1649 – 1653, a zbudowano go nad zakrystią. Swój obecny wystrój zawdzięcza architektowi Szyszce – Bohuszy i pochodzi z XX wieku.
Skarbiec mieści w sobie wota przekazywane przez wdzięcznych pielgrzymów, a także podarunki innego rodzaju. Znajdziemy tam podarunki zarówno o dużej wartości materialnej i artystycznej jak również sentymentalnej.
Najstarsze pamiątki pochodzą jeszcze z XIV wieku, a najwięcej przedmiotów zgromadzono na przełomie XVII/XVIII wieku. Zbiory przetrwały wojny i niewolę. Od XVII wieku paulini prowadzą księgi inwentarzowe, gdzie zapisują podarowane przedmioty.
Do najważniejszych zbiorów przechowywanych w skarbcu zaliczyć można przede wszystkim: dary króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego i księżniczki austriackiej Eleonory (1670), monstrancja z roku 1510 – dar króla Zygmunta I, monstrancja o. Kordeckiego z 1672 roku, porcelana miśnieńska z daru króla Augusta III Sasa, relikwiarz Krzyża Św. z 1721 roku, XV-wieczny ornat gotycki – dar paulinów węgierskich oraz komplet szat liturgicznych kanonika Michała Krassowskiego z 1725 roku. Ekspozycję zamykają podarunki papieskie: monstrancja i kielich Soboru Watykańskiego II ofiarowane przez Jana XXIII oraz kielich papieża Pawła VI.
Droga Krzyżowa na Wałach Jasnogórskich
Droga Krzyżowa powstała w latach 1900 – 1913, a umieszczona jest w parku okalającym z trzech stron klasztor. Odlane w brązie figury przedstawiające 14 stacji zostały zaprojektowane przez Stefana Szyllera natomiast wykonane zostały przez rzeźbiarza Piusa Welońskiego.
Każda przybywająca grupa pielgrzymów odprawia nabożeństwo drogi krzyżowej, a obrazek przemierzających tę trasę na kolanach wiernych stanowi swoisty fenomen tego miejsca.
Bastion Św. Rocha
Bastion Św. Rocha jest jednym z czterech narożnych bastionów wchodzących w skład Fortalitium Marianum – twierdzy otaczającej sanktuarium. Warto zaznaczyć, że jest to jedyny zachowany do dziś fragment Fortalitium Marianum. Został zbudowany w latach 1624 – 1639 natomiast rozbudowano go w okresie pomiędzy 1678 a 1681. Wtedy to mniejszy bastion został otoczony większym a luka która pozostała po przybudowie została zasypana ziemią i gruzem.
Od roku 1991 starano się dokopać do oryginalnych murów, które pamiętają jeszcze oblężenie Jasnej Góry. Obecnie, po modernizacji jest wykorzystywany jako miejsce ekspozycji militariów i różnego rodzaju symboli upamiętniających zrywy narodowe.
Bazylika
Kościół ten powstał w XV wieku. Początkowo świątynia pod wezwaniem Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Maryi Panny była jednonawową, trzyprzęsłową budowlą, która dodatkowo posiadała dwuprzęsłowe i wydłużone prezbiterium. Na samym początku po prawej stronie, przy północnej ścianie nawy znajdowała się wieża. Jeszcze w XIV wieku, kiedy kościół i postawiona wówczas Kaplica Matki Bożej z Cudownym Obrazem łączyły się z krużgankiem pierwotnego założenia klasztornego. Ten krużganek był z kolei połączony z kościołem. Natomiast pomiędzy kościołem a Kaplicą Matki Bożej była kaplica św. Pawła Pustelnika, a na wschodzie zakrystia, a na piętrze umieszczono dormitorium paulinów. Taki model architektoniczny przyjęty został z Węgier, skąd paulini przyjechali w 1382 roku na Jasną Górę.
Dopiero w drugiej połowie XV wieku zaczęto go rozbudowywać. Wtedy to dobudowano trójnawowy korpus co sprawiło, że jednonawowa budowla zmieniła się w wydłużone prezbiterium. W tym czasie w Kościele znajdował się: zespół ołtarzy z ołtarzem głównym wykonanym w stylu manieryzmu oraz organy. Z czasem wielokrotnie się zmieniał, by w 1690 roku spłonąć w trakcie pożaru.
Bazylika jaką możemy podziwiać dziś powstała w latach: 1792 – 1695 oraz 1706 – 1728 i jest prawdziwym arcydziełem sztuki barokowej. Sklepienia nawy głównej, prezbiterium oraz nawy bocznej pokryte są freskami pochodzącymi z XVII wieku autorstwa Karola Dankwarta. Otoczone są dekoracjami stiukowymi. Malowidła wykonane w prezbiterium są opowieścią o znalezieniu i tryumfie Krzyża Świętego, natomiast w nawach bocznych przedstawiają chwałę Maryi i Jej cnoty.
W ołtarzu głównym widoczne są sceny przedstawiające Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, które podzielone są na dwie części. I tak w pierwszej części przedstawione są sceny Wniebowzięcia, a u góry przedstawiona jest Trójca Święta, która czeka na Nią z koroną chwały. Malowidła wykonane są barkowo, dynamicznie. Dodatkowo nad głównym ołtarzem wisi srebrna lampa ufundowana przez królową Marię Sobieską.
Obok nawy południowej są trzy kaplice z XVII wieku: św. Pawła Pierwszego Pustelnika (zwana też kaplicą Denhoffów) oraz dwupoziomowa kaplica: u góry Najświętszego Serca Pana Jezusa, na dole Świętych Relikwi.
Do bazyliki wchodzi się XVII wieczną kruchtą pod wieżą, gdzie znajduje się kaplica św. Antoniego Padewskiego.
Dodatkową atrakcją bazyliki są ogromne, pięknie wykonane organy (z 1956 roku) posiadające 105 głosów, stół gry ma 4 manuały, a szafa organowa jest rekonstrukcją XVIII wiecznych organów.
Marta Kotas 2009-08-02
