Biblioteka
W klasztornej bibliotece znajduje się ponad 13 tysięcy starodruków i średniowiecznych rękopisów iluminowanych. Do najważniejszych z nich zaliczyć należy chociażby unikatowe kodeksy manuskryptów z XV wieku czy królewskie zbiory Jagiellonów.
Kiedy w 1690 roku wybuchł pożar Księgozbiory był przechowywane w wieży kościelnej. Dopiero w latach 1736 – 39 zbudowano, w zachodnim skrzydle klasztoru dwukondygnacyjną salę z pięknym umeblowaniem, a w skład jego wchodzą zespoły szaf i dwa ogromne stoły. Wszystko to przyozdobione jest intarsjami (przeszło dwadzieścia gatunków drzew). Dekoracje wykonane są przez stolarza paulina brata Grzegorza Woźniakowica. Sklepienie biblioteki to polichromia, ikonografia, którą otacza gipsowa sztukateria wykonana w stylu regencji. Na malowidłach ujrzymy m.in. boginię mądrości Minerwę, która otoczona jest swoimi odbiorcami i propagatorami, św. Augustyny i Ambroży, Leon Wielki, Tomasz z Akwinu, Izydor z Sewilii, Anzelm z Cantenbury oraz Bonawentura, dodatkowo umieszczona tam liczne przymioty wiedzy i nauki oraz alegorie wykonane przez malarza jasnogórskiego o włoskim pochodzeniu.
Biblioteka jasnogórska jest jedną z najlepszych i najbardziej cenionych bibliotek wśród europejskich zbiorów.
Spowiednica
Zbudowano ją po 1920 roku. Wcześniej na jej miejscu znajdował się stary budynek, który był przeznaczony na mieszkania pracownicze.
W latach pięćdziesiątych została ona zmieniona na Salę Maryjną
W chwili obecnej spowiednica ułatwia pracę duszpasterską podczas wizyt pielgrzymów.
Kaplica Pamięci Narodu
Kaplica ta znajduje się w XVII wiecznej dzwonnicy, która umieszczona jest między południową ścianą bazyliki a północnym skrzydłem krużganków komunijnych. W chwili obecnej jest tam mauzoleum oraz tablice pamięci narodowej.
Ponadto w Kaplicy sś też urny z ziemią zroszoną krwią walczących o wolną Polskę powstańców z 1831 r. i 1863 r., i żołnierzy I wojny światowej, wojny obronnej przeciw bolszewikom w 1920 r., oraz żołnierzy walczących na frontach II wojny światowej (Westerplatte, Monte Cassino, Tobruk, Narwik, Arnhem, Falaise, Kołobrzeg). Są prochy powstańców warszawskich (1944 rok), żołnierzy Armii Krajowej, pomordowanych w hitlerowskich obozach zagłady, więzieniach oraz w stalinowskich łagrach, ziemia zroszona krwią robotników Poznania, Radomia, Gdańska i Śląska oraz urna z ziemią zroszoną krwią księdza Jerzego Popiełuszki.
Zakrystia
Powstała w połowie XVII wieku pomiędzy bazyliką i kaplicą Matki Bożej. Dawniej na tym miejscu znajdowała się kaplica poświęcona Zakonu Paulinów, św. Pawle Pierwszemu Pustelnikowi. Jest to piętrowe pomieszczenie, gdzie na parterze umieszczona jest zakrystia, a na piętrze skarbiec. Obydwa pomieszczenia zbudowane są na planie wydłużonego prostokąta, czteroprzęsłowe oraz pokryte barokowym sklepieniem kolebkowym z lunetami.
Na zakrystii znajdują się drewniane pochodzące z baroku meble z drugiej połowie XVII wieku. Szafy są dekorowane snycerskim motywem stylu małżowinowo – chrząstkowym. W zapleckach szaf znajdziemy sceny z życia ludzkiego o wymiarze eschatologicznym.
Natomiast na ścianach bocznych znajdują się ogromne obrazy, które przedstawiają eremitów i anachoretki, zaś sciana wschodnia to późnobarokowy ołtarz, na którym znajdują się obrazy Chrystusa Ukrzyżowanego oraz figura św. Wacława. Natomiast przy wejściu do zakrystii umieszczono lawaterz i kropielnicę wykonane z marmuru dębnickiego z 1741 roku. Warto tutaj jeszcze wspomnieć o sklepieniu zakrystii, które przyozdobione jest polichromią autorstwa Karola Dankwarta, a tematy fresków pochodzą głownie z Pisma św., a konkretnie ze Starego Testamentu – Ksiąg Machabejskich.
Wieża Jasnogórska
Jeszcze do niedawna jasnogórska wieża była jedną z najwyższych w Polsce, na chwile obecną przewyższa ją wieża sanktuarium Maryjnym w Licheniu (141 m). Wieża jasnogórska liczy 106 m i 30 cm wysokości.
Wieża, która podziwiamy dziś pochodzi z 1714 roku i jest piątą w historii sanktuarium. Szczyt pochodzi z początku XX wieku. Mimo, że powstawała w kilku turach jest spójna i wykonana w barokowym stylu.
Na wieży znajduje się zegar złożony, który utworzony jest z Kurantów, 36 dzwonów i dzwonków, czyli Carllion wygrywający co kwadrans melodie pieśni maryjne. Natomiast w narożnika umieszczono 4 figury: św. Pawła Pierwszego Pustelnika, św. Floriana, św. Kazimierza, i św. Jadwigi Królowej. Na najwyższą, piąta kondygnację prowadzi 516 stopni, a ozdobiona jest ona posagami doktorów kościoła: św. Leona Wielkiego, św. Grzegorza z Nazjanzu, św. Augustyna i św. Ambrożego.
Muzeum 600 Lecia
Muzeum utworzono w 1982 roku (z okazji jubileuszu 600-lecia Jasnej Góry). Wcześniej mieściła się tam drukarnia, którą zlikwidowali Rosjanie w 1864 roku. Muzeum przedstawia 600 lat istnienia Cudownej Ikony Matki Boskiej oraz upamiętnia 600 lat przebywania paulinów na Jasnej Górze. Znajdują się tam liczne obrazy autorstwa paulinów powstałych głównie w XVII i XVIII wieku.
Znajdują się tam również trzy sukienki zdobiące Cudowny Obraz Matki Bożej (łącznie jest ich osiem).
Na szczególną uwagę zasługują takie skarby jak: dokumenty fundacyjne klasztoru: księcia Władysława Opolczyka z 1382 r., oraz króla Władysława Jagiełły z 1393 r., wota więźniów z obozów koncentracyjnych Dachau i Oświęcimia, bogata kolekcja instrumentów muzycznych Kapeli Jasnogórskiej powstałej w XVII wieku i uświetniającej muzyką liturgię sprawowaną w sanktuarium. Instrumenty te są wykorzystywane i używane do dziś podczas ceremonii odsłonięcia i zasłonięcia Cudownego Obrazu.
Marta Kotas 2009-08-02
