Podobieństwa między obu tekstami (polskim i łacińskim) dotyczyły przede wszystkim treści i tematyki poruszanej w tych utworach. Ponieważ nawiązania były dość swobodne, powstał utwór samodzielny i nacechowany indywidualizmem twórcy. Tekst polski charakteryzuje też specyficzne poczucie humoru, które przy tematyce eschatologicznej czasów średniowiecznych jest dość zaskakujące i tworzy z „Rozmowy…” utwór o charakterze świeckim.
Wiersz powstał najprawdopodobniej na początku XV wieku, zapisano go między 1463 a 1465 rokiem w rękopisie Biblioteki Seminaryjnej w Płocku (został spisany prawdopodobnie przez zakonnika z Mazowsza: Mikołaja z Mierzyńca). Jest bardzo cennym zabytkiem polskiej literatury średniowiecznej z kilku powodów: po pierwsze jest najdłuższym tekstem zachowanym z czasów średniowiecza, napisanym w języku polskim. Umożliwia to szersze spojrzenie na tworzący się ówcześnie język polski, poszerza naszą wiedzę o etapach kształtowania się polszczyzny. Utwór jest tym bardziej cenny na tej płaszczyźnie, że odznacza się bogactwem językowym, sporą jak na owe czasy indywidualizacją języka (występują trzy postacie: Mistrz Polikarp, Śmierć oraz narrator), nagromadzeniem epitetów, plastycznością tekstu i licznymi przenośniami. Po drugie tekst zbudowany jest w formie dialogu, co było ewenementem w polskiej literaturze średniowiecza. Po trzecie dzieło przedstawia ówczesną obyczajowość i sposób pojmowania spraw ostatecznych przez średniowieczne społeczeństwo. Po czwarte wreszcie, wiersz odwołuje się do średniowiecznych europejskich przekazów wizerunku śmierci.
Mistrz Polikarp rozmawia ze śmiercią płci żeńskiej, w postaci rozkładającego się ciała (wizerunek śmierci w formie kościotrupa upowszechnił się dopiero w XV wieku). Głównym motywem, powracającym niby-refrenem w „Rozmowie…” jest przekonanie o nieograniczonej mocy śmierci, która jednako traktuje i żebraka, i najwyższego władcę. Nie ma wobec niej równych i równiejszych. Sieje powszechny strach, wszechogarniającą grozę, jest nieprzekupna, doskonale zna człowieka i jego wszystkie ułomności. Mistrzowi Polikarpowi nie jest do śmiechu, kiedy rozmawia ze Śmiercią. Przemawiając do niej – leży twarzą przy ziemi, jest sparaliżowany strachem, zadaje pytania, które niekiedy mogą świadczyć o utracie umiejętności rozsądnego rozumowania. Jednocześnie personifikacja śmierci czyni z niej chwilami postać śmieszną, sceny rozmów charakteryzuje niekiedy dość rozbudowany komizm sytuacyjny, mający pobudzać wyobraźnię czytelnika. Poprzez swój charakter utwór ten nazywany jest często satyrą społeczną, która skierowana jest w stronę krytyki duchowieństwa.
Nie istnieją żadne dane, mówiące o scenicznych realizacjach utworu, przeróbkach na przedstawienie teatralne. Wiersz jest jednak na tyle plastyczny, że badacze literatury przypuszczają, iż mógł być wystawiany czy odtwarzany w miejscach publicznych, w formie przedstawień teatralnych. Średniowieczna ikonografia przedstawiała motyw popularnego w tych czasach „dance makabre”, którego doskonałym przykładem z kręgu literatury jest właśnie „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”.
Pod względem formalnym jest to wierszowany utwór moralistyczno-wychowawczy. Typ wiersza, który został użyty, nazywany jest zdaniowo-rymowym, i był typowym rodzajem wiersza dla literatury średniowiecza (każdy wers tworzyło jedno zdanie, lub człon zdaniowy, wiersz nie stosował przerzutni).
Agata Ignatowicz 2008.06.19
