Po ukończeniu szkoły, jako porucznik otrzymał nominację na adiutanta księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego, którą to funkcję sprawował przez 6 lat. Wówczas odbył z księciem Czartoryskim wiele zagranicznych podróży, które nie pozostały bez wpływy na jego późniejsze życie i twórczość. Podróżował po Francji, Anglii i Włoszech. Był posłem Sejmu Wielkiego i współautorem Konstytucji 3 Maja. Późniejsza ważna funkcja, którą pełnił Niemcewicz to sekretarzowanie Tadeuszowi Kościuszce w czasie insurekcji kościuszkowskiej. Ranny w bitwie pod Maciejowicami został wzięty przez Rosjan do niewoli i przez 2 lata siedział w więzieniu w Twierdzy Pietropawłowskiej w Petersburgu. Po śmierci Katarzyny II został uwolniony i w 1796 roku, wraz z Tadeuszem Kościuszką wyjechał do Ameryki, ożenił się tam z Amerykanką, wdową po amerykańskim żołnierzu i zamieszkał z nią w miasteczku Elisabethtown. Zetknął się wówczas z najwybitniejszymi politykami amerykańskimi, m.in. Georgem Washingtonem czy Thomasem Jeffersonem. Niemcewicz do Polski wrócił w 1807 roku i wkrótce osiadł w podwarszawskim Ursynowie. Były to jego dobra rodzinne, które – zafascynowany Stanami – chciał nazwać Ameryką. Tam poświęcił się pracy literackiej. W tym czasie pełnił funkcję sekretarza senatu w Księstwie Warszawskim i Królestwie Kongresowym. Podróżował po kraju i jako członek Dyrekcji Edukacyjnej wizytował szkoły. W latach 1810 – 1813 pełnił funkcję prezesa Dyrekcji Rządowej Teatru Narodowego. W 1826 roku został prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk (od 1802 roku był jego członkiem). Po wybuchu powstania listopadowego wyjechał z misją dyplomatyczną do Londynu, w 1833 roku osiadł na emigracji w Paryżu i związał się ze stronnictwem Hotelu Lambert Adama Jerzego Czartoryskiego i działał w Towarzystwie Historyczno-Literackim. W 8 lat po przybyciu do Paryża Niemcewicz zmarł (21 maja 1841 r.). Przeżył 83 lata.
Niemcewicz był głównie autorem komedii i tragedii politycznych, ale w jego dorobku nie zabrakło też ballad, poematów i powieści historycznych, choć i te treściowo oscylowały wokół tematów patriotycznych.
Najwybitniejszym dziełem Niemcewicza jest komedia zatytułowana „Powrót posła” z 1791 roku. Nazywana jest ona pierwszą polską komedią polityczną. Autor treść komedii podporządkował pochwale programu Stronnictwa Patriotycznego, które propagowało reformy, uniezależniające Polskę od Rosji, zwiększające armię i postulujące zniesienie liberum veto i wolnej elekcji. Niemcewicz ośmieszał też konserwatywne poglądy swych przeciwników politycznych, wyrażając jednocześnie w swej komedii nadzieję na porozumienie obu opozycyjnych stronnictw. Dzieło powstało pod wpływem potrzeby chwili, Niemcewicz napisał „Powrót posła” w ciągu kilkunastu dni, tuż przed wyborami nowych posłów do sejmików.
Inne wybitne utwory Niemcewicz, o których warto wspomnieć to: „Władysław pod Warną” – tragedia historyczna spisana w 1787 roku, a wydana rok później, nawiązująca do śmierci króla polski – Władysława Warneńczyka; „Kazimierz Wielki” – tragedia z 1792 roku tematycznie odnosząca się do czasów Kazimierza Wielkiego. Niemcewicz był też autorem kilku paszkwili politycznych, z których warto wspomnieć dwa: „Fragment Biblii Targowickiej” oraz „Na hersztów targowieckich”. Napisał także wydane pośmiertnie „Podróże historyczne po ziemiach polskich”, „Śpiewy historyczne”, które są cyklem pieśni patriotyczno-historycznych i przywołują czasy dawnej świetności Polski. Stały się wówczas jedną z najpopularniejszych książek polskich XIX. Niemcewicz pisał też namiętnie pamiętniki, właściwie z każdego okresu swego życia. Dziś pamiętniki te nabrały wartości literackich, zawierają istotne dla współczesnych opisy wydarzeń politycznych zarówno na ziemiach polskich, jak i w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych.
Agata Ignatowicz 2008.07.18
