Muzyczne dzieciństwo.
Józef Elsner (ur. 1.06.1769) już od najmłodszych lat był związany z muzyką. Gdy uczęszczał do szkoły powszechnej w Grodkowie w latach 1774 – 1781 śpiewał w działającym przy kościele chórku. Następnie, gdy rozpoczął naukę w szkole prowadzonej przez dominikanów i później w jezuickim Gimnazjum we Wrocławiu. Poza śpiewem w chórku Elsner uczył się również grać na skrzypcach i na basie cyfrowym. W roku 1786 Elsner rozpoczął studia na wydziale teologicznym Uniwersytetu we Wrocławiu jednak szybko je porzucił i zaczął studiować medycynę. Aby kształcić się w tymi kierunku wyjechał do Wiednia. Jednak w wyniku trwającej blisko dwa lata ciężkiej choroby Elsner postanowił wrócić do muzyki, zarzucając tym samym karierę lekarską. Na jesień 1791 roku przeniósł się do Brna. Tam, w orkiestrze teatralnej grał na skrzypcach. Rok później zaproponowano mu stanowisko dyrygenta w lwowskim teatrze cesarsko – królewskim. Funkcję tę sprawował przez trzy lata. Od roku 1795 funkcję dyrygenta przejął Wojciech Bogusławski, a Elsner był jego współpracownikiem. Również zaczął udzielać prywatnych lekcji, a także zajął się zorganizowaniem Akademii Muzycznej. W Akademii zrzeszano przede wszystkim muzyków, ale także wytrawnych melomanów, którzy uczestniczyli w cotygodniowych koncertach symfonicznych, solowych i instrumentalnych organizowanych przez Akademię.
Działacz muzyczny
W 1799 roku Józef Elsner przeniósł się do Warszawy, gdzie pozostał już do końca życia. W latach 1799 – 1824 prowadził operę w Teatrze Wielkim. Jednak poza kierowaniem operą Elsner prowadził również sztycharnię nut. Przygotował 24 zeszyty „Wybór pięknych dzieł muzycznych i pieśni polskich” . Zeszyty ukazały się w latach 1803 – 1805. W roku 1805 Elsner udał się w muzyczną podróż do Francji i Niemiec, gdzie poznał wielu muzyków. Również udało mu się nawiązać kontakty z kilkoma firmami wydawniczymi. Podróż zaowocowała wydaniem jego utworów w Lipsku i w Paryżu. Jednak rok 1805 to nie tylko rozwój jego muzycznej kariery, Elsner został członkiem Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, w którym intensywnie się udzielał. W latach 1805 – 1806 organizował także koncerty symfoniczne w Resursie Muzycznej. Lata 1802 – 1825 Elsner spędził na pisaniu recenzji i artykułów poświęconych współczesnym muzykom i muzycznej stronie życia Warszawy. Poza pisaniem do polskich czasopism Elsner ma na swoim koncie publikacje w lipskiej „Allgemeine Musikalische Zeitung” (w latach 1811 – 1819).
W roku 1814 Elsner założył Towarzystwo Muzyki Religijnej i Narodowej. Miało ono na celu poza organizacją koncertów również kształcenie kadry nauczycieli, którzy mogliby szkolić zarówno muzyków jak i śpiewaków oraz organistów.
Elsner był także członkiem honorowym wielu towarzystw muzycznych – zarówno w Polsce jak i za granicą. Co więcej był członkiem masonerii, a od 1814 został mianowany namiestnikiem katedry w loży Świątyni Stałości. Sześć lat później został członkiem najwyższej kapituły, by w roku 1821 zostać mistrzem katedry.
Za zasługi w dziedzinie muzyki przyznano mu Order Św. Stanisława (1823), a na jego cześć wybito 3 medale.
Elsner nauczycielem
Poza intensywną działalnością na rzecz kultury Elsner był również pedagogiem. W latach 1814 – 1817 kolejno: uczył w Szkole Dramatycznej Bogusławskiego następnie wykładał teorię i kompozycję w szkołach, których był kierownikiem. I tak w okresie od 1817 do 1821 był wykładowcą w Szkole Elementarnej Muzyki i Sztuki Dramatycznej, od roku 1821 w Instytucie Muzyki i Deklamacji. Następnie, po pięciu latach rozpoczął wykłady w Szkole Głównej Muzyki. Do jego uczniów należał Fryderyk Chopin, którego Elsner wyjątkowo cenił i widział w nim muzycznego geniusza – historia pokazuje, że się nie mylił.
Uczył także śpiewu w Szkole Śpiewu przy Teatrze Wielkim (1835-1839), a później w Instytucie Guwernantek.
Józef Elsner zmarł 18 kwietnia1854 roku w Elsnerowie (dziś teren ten znajduje się w granicach Warszawy).
Twórcze życie.
Jego pierwsza kompozycja – motet – Ave Maria Gratiae Plena na dwa głosy solowe przy akompaniamencie instrumentów został zagrana w Kościele św. Wojciecha we Wrocławiu w roku 1782, czyli gdy Elsner miał zaledwie 13 lat. Podczas swojej pracy w lwowskim teatrze (1792- 1795) wystawił dwie swoje opery do niemieckich tekstów: „Die seltenen BrÜder oraz Der verkleidete Sultan . Kiedy przeniósł się do Warszawy w operze w Teatrze Narodowym wystawiał również własne kompozycje. W repertuarze znalazły się 2 balety i 30 oper.
Na jego dorobek artystyczny składa się ok. 30 mszy, ok. 20 offertorii, liczne utwory oratoryjno – kantatowe, balety, opery i utwory sceniczne, utwory symfoniczne (3) i 8 symfonii, utwory kameralne, a także 23 mniejsze utwory orkiestrowe i instrumentalne w tym marsze, polonezy czy walce.
Józef Elsner był wszechstronnym muzykiem. Co więcej poza tym, że przez większość swojego życia tworzył nowe kompozycje znajdywał czas na inne zajęcia. I tak równocześnie potrafił być kompozytorem, dziennikarzem, pedagogiem i organizatorem coraz to nowych przedsięwzięć muzycznych. Muzyka była jego życiem, żył, by zaszczepiać miłość do muzyki w innych.
Marta Kotas 2008.09.03
