Urodził się 4 października 1741 roku w Hołomkowie (południowo-zachodnia Ukraina, wieś niedaleko Kołomyi) w ubogiej rodzinie szlacheckiej. Po ukończeniu szkoły podstawowej rozpoczął naukę w słynnym gimnazjum z dużymi tradycjami, w Stanisławowie. Było to gimnazjum prowadzone przez jezuitów, prezentowało wysoki poziom nauczania. Studiował następnie w jezuickiej Akademii Lwowskiej, gdzie uzyskał tytuł doktora filozofii i nauk wyzwolonych. Wyjechał do Wiednia na półtora roku, osłuchał się z językiem obcym, zetknął się z wybitnymi postaciami nauki. Powrócił następnie do kraju i rozpoczął prace nauczyciela i ziemianina-dzierżawcy. Jako nauczyciel pracował na dworach magnackich. Pracował przez pewien czas także w sądownictwie. W wieku 39 lat wyjechał do Warszawy i objął funkcję sekretarza księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego. Miał już wówczas na koncie wydany tomik wierszy, zatytułowany „Zabawki wierszem”. Podczas pobytu w Warszawie brał udział w „obiadach czwartkowych”; w 1800 roku został powołany na członka Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie. Pobyt w stolicy nie zachwycił jednak Karpińskiego, a wręcz zniechęcił do dalszego przebywania w Warszawie. Pobyt ten zakończył się więc sporym rozczarowaniem, które Karpiński mocno przeżył. Na przełomie 1783 i 1784 roku opuścił Warszawę, sporo podróżował (Kraków, Lwów, Białystok, Grodno, Puławy); by powrócić do ziemiańskiego życia, zamieszkać na skraju Puszczy Białowieskiej i żyć w zgodzie z rytmem natury. Nigdy się nie ożenił, choć w jego życiu były trzy ważne kobiety: Marianna Borselówna, piękna ale uboga córka kapitana wojsk saskich; Marianna Ponińska, starsza od poety żona starosty oraz Franciszka Koziebrodzka, której ojciec opiekował się poetą jak synem. Wszystkie swoje miłości Karpiński nazywał w swej twórczości Justynami.
Karpiński w swej twórczości wykazywał fascynację kulturą ludową, uważał, że źródłem natchnienia poety może być wszystko to, co go otacza. Najistotniejsza według niego jest wrażliwość i „czułe serce”, a doskonała poezja tworzyć się będzie niejako przy okazji. Prosty język, brak sztywnych prawideł poetyckich, uczuciowość i potrzeba miłości to według Karpińskiego podstawa dobrej twórczości.
Tworzył sielanki, poezję miłosną, elegie, utwory patriotyczne, pieśni religijne, tłumaczenia czy rozprawy. Jeden z najlepszych utworów Karpińskiego to sielanka pt. „Laura i Filon”, w której akcja rozgrywa się na wsi, a fabuła przedstawia dwoje zakochanych młodych ludzi, ich rozterki, cierpienia i radości związane z uczuciem, jakie ich łączy. O miłości traktuje także drugi najbardziej znany utwór Karpińskiego: „Do Justyny. Tęskność na wiosnę”. Jest to wiersz miłosny, będący porównaniem budzącego się na wiosnę do życia świata ze stanem ducha poety. Swoista autoanaliza stanu ducha pokazuje uczucia związane z zawodem miłosnym i tęsknotą za ukochaną osobą. Franciszek Karpiński jest także autorem wielu pieśni religijnych, które do dziś są śpiewane w kościele katolickim, m.in.: „Kiedy ranne wstają zorze”; „Wszystkie nasze dzienne sprawy”; „Zróbcie mu miejsce, Pan idzie z nieba” czy kolęda „Bóg się rodzi, moc truchleje”.
Poeta zmarł w wieku 84 lat w Chorowszczyźnie (Białoruś), 16 września 1825 roku.
Agata Ignatowicz 2008.06.19
