Julian Fałat przyszedł na świat w miejscowości Tuligłowy 30 lipca 1853 roku. Młody artysta pragnął pogłębiać swoje zainteresowania sztuką, w związku z czym rozpoczął studia w Krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Niestety jednak trudna sytuacja finansowa zmusiła Juliana Fałata do porzucenia nauki i rozpoczęcia pracy zarobkowej. Dorabiał on głównie jako rysownik i kreślarz a w wolnych chwilach, których zresztą nie miał zbyt wiele, malował obrazy. Na pewien czas zatrzymał się także w Zurychu, gdzie utrzymywał się z wykonywania rysunków związanych z budową kolei.
Dopiero, gdy Julian Fałat ukończył dwudziesty czwarty rok życia mógł sobie pozwolić na wznowienie nauki z zakresu malarstwa. W tym celu wyruszył do obleganego przez polskich artystów Monachium, gdzie doskonalił swój warsztat i zgłębiał tajniki sztuki w tamtejszej akademii. W tzw. okresie monachijskim tworzył ów malarz obrazy utrzymane w konwencji realistycznej. Malował głównie akwarele przedstawiające robotników przy pracy oraz liczne scenki rodzajowe i górskie pejzaże. Polscy krytycy przychylnie odnosili się do twórczości młodego Fałata, jednak jego nazwisko miało stać się sławne dopiero za sprawą ilustracji zamieszczanych na łamach „Tygodnika Ilustrowanego”.
Po czterech latach studiów nastał dla malarza czas podróży. Zwiedził on między innymi Rzym i kilka innych krajów europejskich, po czym zatrzymał się na dłużej na Dalekim Wschodzie. Tuż przed wyjazdem do Nieświeża malarz skupił się na tworzeniu licznych studiów rodzajowych oraz realistycznym przedstawieniom typów ludowych. Podczas gdy polska publiczność zdołała już zaakceptować dzieła rodzimych i zagranicznych impresjonistów, Fałat wciąż pozostawał wierny konwencji realistycznej.
W 1886 roku Julian Fałat otrzymał od Radziwiłłów zlecenie namalowania obrazów z wielkiego polowania w Nieświeżu, w którym brał udział między innymi Wilhelm Pruski. Dzieła artysty tak bardzo przypadły go gustu zleceniodawcom, że jeszcze wiele razu zapraszali oni do siebie Fałata z prośbą o utrwalenie scenek z rozrywek dworskich. To właśnie w Nieświeżu nastąpił przełom w twórczości malarza. Narzucona przez Radziwiłłów tematyka szybko przypadła do gustu artyście, który całkowicie poświęcił się rejestrowaniu nagonek oraz polowań na niedźwiedzie. Przykładami obrazów z tego okresu mogą być choćby takie dzieła, jak: „Na niedźwiedzia” lub „Powrót z polowania na niedźwiedzia”.
Przełom w twórczości Fałata nie dotyczy jednak tylko ukazywaniu nowych dla niego tematów, ale również sposobu oddawania rzeczywistości. Aby jak najlepiej przekazać nastrój danej chwili eksperymentuje on ze światłem oraz plamą barwną, która staje się nieco rozedrgana i mniej regularna, przez co konwencja obrazów bliższa jest założeniom impresjonizmu. W tym czasie Julian Fałat opracował do perfekcji technikę posługiwania się farbą wodną, za pomocą której oddawał niuanse światła i koloru ośnieżonych krajobrazów oraz zwierząt wynurzających się z gęstwiny liści i krzewów. Podmokłe łąki, pokryte śniegiem pola i lasy, szerokie tafle rozlewisk oraz obiekty architektoniczne – to wszystko znaleźć można na obrazach dojrzałego już artystycznie Juliana Fałata.
Lata 1894-1895 to czas, w którym artysta podjął się tworzenia olbrzymiej panoramy, zatytułowanej „Przejście przez Berezynę”. Podczas malowania dzieła współpracował Fałat z Wojciechem Kossakiem, który także przebywał wtedy w Berlinie. W 1895 roku Juliana Fałata spotkało duże wyróżnienie – zaproponowano mu stanowisko dyrektora krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Artysta zgodził się zarządzać szkołą, której kiedyś nie dane mu było ukończyć i z dużym zaangażowaniem dbał o dobór jak najlepszej kadry. Wybierał on profesorów o uznanym już autorytecie, jak również twórców gustujących w awangardzie. Dzięki licznym staraniom Juliana Fałata, po pięciu latach od objęcia stanowiska dyrektora możliwe stało się przekształcenie szkoły w Akademię Sztuk Pięknych. Artysta zarządzał prężnie działającą uczelnią aż do 1910 roku.
Po zakończeniu kariery na stanowisku dyrektora Akademii Sztuk Pięknych, malarz osiedlił się w Bystrej na Śląsku. Nie licząc krótkich przerw, takich jak objęcie kierownictwa w Departamencie Sztuki w Warszawie w 1921 roku, przebywał on w Bystrej niemal nieprzerwanie do końca swoich dni. Julian Fałat zakończył życie w Bystrej w 1929 roku. W domu artysty znajduje się dzisiaj muzeum, w którym zgromadzono liczne pamiątki po malarzu oraz część jego obrazów.
Julian Fałat pozostawił po sobie nie tylko zbiór doskonałych w każdym szczególe akwarel. Dzięki jego zaangażowaniu, licznym wpływom i powszechnie uznanemu autorytetowi udało mu się także zrewolucjonizować jedną z najsłynniejszych polskich uczelni, której mury opuściły prawdziwe sławy malarstwa polskiego. Fałat stanowi także przykład artysty, który trzymał się wytyczonej przez siebie drogi twórczej. Nie zważał on na pojawiające się w sztuce nurty, tylko realizował własne, choć niekiedy dość archaiczne pomysły artystyczne. Dopiero po przełomie w twórczości Fałata, który miał miejsce w Nieświeżu, artysta zaczął przyswajać niektóre koncepcje charakterystyczne dla impresjonizmu, nie porzucił jednak całkowicie preferowanego przez siebie realizmu, a jedynie wzbogacił go o elementy nowego dla siebie nurtu.
Nina Kinitz 13 listopada 2008
Bibliografia: S. Stopczyk, Julian Fałat , Warszawa 1981.
