Boże Narodzenie (Uroczystość Narodzenia Pańskiego) jest to w tradycji chrześcijańskiej święto, przypominające o narodzinach Jezusa Chrystusa. Jest to święto stałe, zawsze w dniu 25 grudnia. Boże Narodzenie jest poprzedzone Adwentem, który trwa trzy tygodnie. Zwyczajem adwentowym jest udział wiernych w odprawianych o świcie Mszach roratnich, które są poświęcone Najświętszej Marii Pannie. Dawniej w niektórych regionach Polski popularnym zwyczajem było splatanie wieńców adwentowych. W pierwszą niedzielę Adwentu zawieszano w pokojach pod sufitami wianki z gałęzi choinki, udekorowane czerwonymi wstążeczkami. W takim wieńcu umieszczano jedną, zapaloną świeczkę, a w każdą kolejną niedzielę dodawano następną świeczkę. Najwięcej zwyczajów ludowych dotyczy ostatniego dnia Adwentu, czyli Wigilji. Słowo „Wigilja” pochodzi z łaciny i oznacza czuwanie. Wigilja jest to czas, w którym do nadchodzącego święta trzeba przygotować się duchowo.
Najważniejsze tradycje Świąt Bożego Narodzenia to: biesiadowanie, spotykanie się z rodziną i krewnymi, obdarowywanie się prezentami, choinka, śpiewanie kolęd, opłatek, życzenia świąteczne, kolędnicy, szopka.
W dzień przed Wigilją w wielu domach wypiekane są ciasta świąteczne: strucle z makiem, drobne pierniki w kształcie serduszek, gwiazdek, rybek, pierniki z marmoladą, ciasta orzechowe, serniki.
W dzień Wigilji Bożego Narodzenia Polacy spotykają się przy uroczystej kolacji, śpiewają kolędy, dzielą się opłatkiem i składają sobie życzenia. Następnie zasiadają razem przy eleganckim stole, z dwunastoma tradycyjnymi potrawami. W polskiej literaturze kulinarnej można znaleźć informacje o tym, że liczba gości w czasie kolacji wigilijnej powinna być parzysta, plus jeden talerz dla nieobecnych, zmarłych, niespodziewanych gości, Dzieciątka.
Nie ma całkowitej zgodności w informacjach źródłowych, w przypadku liczby potraw wigilijnych. Niektóre źródła informują o tym, że powinno być 12 potraw; w innych źródłach jest podkreślone, że liczba potraw powinna być nieparzysta, czyli 13 potraw u magnatów, 11 potraw u szlachty, 9 potraw u mieszczaństwa. Bardzo ważne potrawy wigilijne to: karp, barszcz z uszkami, pierogi z grzybami, kompot z suszonych owoców (śliwki, jabłka, gruszki), gołąbki, kutia, kluski z makiem, karp smażony i karp w galarecie. Wigilijny opłatek jest to zwyczaj typowo polski i symbolizuje on powszechne pojednanie, braterstwo.
Zgodnie z tradycją do kolacji wigilijnej trzeba zasiadać, gdy na niebie pojawi się pierwsza gwiazdka. Jest to tradycja, związana z gwiazdą, która prowadziła Trzech Króli do stajenki.
Stół powinien być przykryty białym obrusem, z wiązką sianka pod spodem. Potrawy wigilijne najczęściej są wykonywane z ziaren zbóż, z maku, z miodu, z grzybów. Każdą potrawę trzeba spróbować, aby zapewnić sobie szczęście przez cały rok.
O północy w kościołach rzymskokatolickich rozpoczyna się uroczysta msza, czyli Pasterka. 26 grudnia jest to w Polsce drugi dzień świąt, obchodzony na pamiątkę Świętego Szczepana, który był pierwszym męczennikiem za wiarę chrześcijańską. W krajach z tradycją katolicką, prawosławną, a także protestancką pierwszy dzień Bożego Narodzenia jest to dzień wolny od pracy. W większości krajów, w tym także w Polsce wolny od pracy jest też drugi dzień Bożego Narodzenia.
Wigilijnym zwyczajem jest pozostawianie łusek z karpia, albo rybią ość w portfelach, które mają przynosić szczęście. Pod choinką układa się prezenty, które przynosi Dzieciątko, gwiazdka, Aniołek, Gwiazdor, albo Mikołaj. Myśliwi w tym dniu często chodzą na polowania, a pomyślne wyniki polowań mają zapewnić opiekę patrona łowiectwa – Świętego Huberta przez cały rok.
Na wsi opłatek z wigilijnego stołu oraz inne potrawy podaje się dla bydła i koni, a nawet czasem wprowadza się je do izby. Według tradycji karmienie zwierząt potrawami wigilijnymi może zabezpieczać zwierzęta przed urokami czarownic i guślarek. O północy gospodarze wychodzą do obór, ponieważ według tradycji zwierzęta mówią wtedy ludzkim głosem.
Z okazji Świąt Bożego Narodzenia wiele osób wysyła do rodzin, przyjaciół, znajomych tradycyjne kartki świąteczne często w formie karnetów, z grafikami i ilustracjami, które tematycznie nawiązują do świąt, ich symboli oraz tradycji, a także świąteczne pocztówki internetowe. Wiele takich kartek zawiera gotową treść życzeń świątecznych.
Od Bożego Narodzenia aż do Trzech Króli przebrani kolędnicy chodzą do domów, śpiewają kolędy, a także składają życzenia Szczęśliwego Nowego Roku mieszkańcom domu, często też prezentują przedstawienia. Otrzymują za to prezenty. Tradycja kolędowania funkcjonuje w Polsce od dawna. Kolędnicy przebierają się za kozę, byka (turonia), kobyłę, konia, koguta, bociana, diabła, śmierć. Kolędnicy noszą gwiazdę Betlejemską.
Agata Krawiec z Wrocławia (dziennikarka, modelka, grafik)
