Tydzień przed Wielkanocą ożywają dwa wielkie bazary – w Zabłotowie na Pokuciu i w Kosowie na Huculszczyźnie. To niezwykłe miejsce dla podróżników. Można tu dostać niemal wszystko: płody rolne, wyroby rzemiosła, dewocjonalia a nawet krowę. Warto tam jednak pojechać, aby choćby zobaczyć przedmioty dostępne jedynie tutaj – pisanki. Historia zdobienia jaj sięga czasów starożytnych i spełniało u zarania ważną rolę jako symbol płodności i odradzającego się życia. Najstarsze pisanki, odnalezione na terenie Ukrainy datowane są na VI-VII w. naszej ery.
Na bazarach w Zabłotowie i Kosowie znaleźć można pisanki z trzech regionów Ukrainy: Huculszczyzny, Pokucia i Bukowiny. Zdobione one są tutaj przede wszystkim techniką batikową, która polega na pokrywaniu odpowiednich partii jajka woskiem, a następnie barwieniu reszty skorupki. Zabieg ten powtarzany wielokrotnie na jednym jajku pozwala na uzyskanie pięknych różnokolorowych ornamentów. Pisankarki przestrzegają zasady zachowana kolejności barw od najjaśniejszego do najciemniejszego.
Wzory nanoszone są specjalnym przyrządem – kistka lub piselec. Jest to patyczek z przymocowanym na końcu malutkim blaszanym lejkiem o wąskim ujściu, przez które wycieka strużka roztopionego wosku. Im węższe ujście lejka, tym delikatniejszy, cieńszy ornament.
W tych rejonach stosuje się określone kolory: żółty, pomarańczowy, czerwony, wiśniowy, ciemno-brązowy, czarny oraz w niewielkim stopniu zielonego i niebieskiego. Obecnie stosuje się farby syntetyczne, ale w tradycji barwnik uzyskiwano z naturalnych źródeł. Kolor żółty uzyskiwano z wywaru z kory dzikiej jabłoni. Kolor zielony tworzono z rosnącej na polach z oziminy. Źródłem koloru czerwonego była kora drzewa brazylijskiego (Caesalpinia brasiliensis) lub muszki zwane szpanki. Kolor czarne uzyskiwano przez zastosowanie sadzy.
Jajka są barwione w chłodnych roztworach, aby nie roztopił się naniesiony na nie uprzednio wosk. Dla wzmocnienia działania barwnika dodawano do niego octu.
Pisankarka rozpoczynająca pracę, przygotowuje od razu większą ilość jajek, zazwyczaj kilkadziesiąt. Ważne jest, aby ich skorupki były jasne i dokładnie umyte – inaczej barwnik mógłby nierównomiernie pokryć powierzchnię. Robota wykonywana jest taśmowo. Na początku pisankarka pokrywa woskiem te partie jajek, które mają pozostać białe, są to przeważnie linie, które dzielą jajko na główne płaszczyzny, zapełniane później różnokolorowym ornamentem. Na tym etapie nanosi się punktowo zieloną i niebieską farbkę, która pokrywa małe powierzchnie i zabezpiecza sieją, również nakładając na nią wosk. Tak przygotowane jajka są barwione na żółto. Po kilku godzinach, gdy barwnik wniknie w skorupkę, pisankarka nakłada wosk na miejsca, które mają pozostać żółte, po czym barwi jaja na kolejny, ciemniejszy kolor. Proces ten jest powtarzany, aż do pokrycia jajka najciemniejszym kolorem, zwykle kolorem tła – czarnym, wiśniowym lub ciemno-brązowym. Wówczas odstawia się jajka do wyschnięcia w ciepłe miejsce. Po pewnym czasie zaschnięty wosk zaczyna topnieć, wówczas wyciera się jajka czystą ściereczką, nadając im dodatkowo piękny połysk. Obecnie pisankarki stosują także rozmaite lakiery, które dodatkowo chronią powierzchnię jajka, jednak pozbawiają je tym samym swoistego uroku.
Pisanki huculskie różnią się znacznie od bukowińskich, pokuckich i innych regionów. Charakteryzuje je bardzo drobny ornament o ciepłych kolorach – żółtym, pomarańczowym, czerwonym, tło jest najczęściej czarne. Pisanki pokuckie i bukowińskie mają tło wiśniowe lub ciemno-brązowe, ich powierzchnia podzielona jest na kilka dużych, zasadniczych płaszczyzn, a wzory są duże i raczej proste. Chociaż i między dwoma ostatnimi regionami występują różnice w malowaniu jaj, to są one uchwytne jedynie dla znawców tematu. Pisanki huculskie, a nawet ich niektóre odmiany może rozpoznać na pierwszy rzut oka nawet laik
Ornament zazwyczaj prosty, geometryczno-roślinny w kolorach: białym, żółtym, czerwonym, czasami zielonym. Pisanki z tych regionów w większym stopniu zachowały archaiczne motywy zdobnicze, których symbolika nawiązuje nierzadko do czasów i pogańskich, inne należą do kręgu symboliki chrześcijańskiej.
AB 2009.02.21
