Kultura Romów w Polsce

Romowie jest to lud koczowniczy, który mieszka w Europie, zachodniej Azji, w Afryce, Ameryce oraz w Australii. Pochodzą z północno-zachodnich Indii. Pierwsze informacje o Romach, znajdujących się na terenach Polski, pochodzą z około XV wieku. Pierwszy dokument, który świadczy o obecności Romów w Polsce określany jest na rok 1401 i pochodzi z Krakowa. Romowie Karpaccy, czyli Romowie Górscy, Romowie Bergitka przedostali się od strony Karpat i z Niziny Węgierskiej. W XVI wieku na obszary Polski przybywali Romowie z Niemiec, dokładnie z grupy Polska Roma, którzy uciekali przed prześladowaniami. W połowie XVI wieku w Rumunii zostało wprowadzone niewolnictwo Romów, które zniesiono dopiero w połowie XIX wieku. Wywołało to falę ucieczek. Wtedy do Polski przybyli z obszarów Siedmiogrodu oraz Wołoszczyzny Romowie z grupy Kełderaszów (kotlarzy) oraz Lowarów (koniarzy). Dramatyczne prześladowania Romów miały miejsce w Europie Zachodniej w XVI, XVII oraz w XVIII wieku. Od XVIII wieku Romowie byli uporczywie zmuszani do osiedlenia się i asymilacji. W czasie II wojny światowej zmarło wielu polskich Romów. W Polsce był wydzielony podobóz cygański na terenie obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, a także wydzielony Zigeneurleger w getcie łódzkim, w których mordowano w szczególności Cyganów z innych krajów europejskich. Polscy Cyganie byli mordowani w zbiorowych egzekucjach, w czasie dramatycznych pacyfikacji wsi, rozstrzeliwano ich na miejscu, jeśli dostali się w ręce okupanta. W czasie wojny zostało wymordowanych około 15-20 tysięcy Cyganów, czyli śmierć poniosło około połowa z polskich Romów. Szacunkowe dane informują o tym, że w czasie nazizmu zginęło od 20% do 50% Romów w Europie. Przez wiele lat zagłada Romów pozostawała niedostrzegana, jakby niewidoczna, a jednak Romowie nadal byli zmuszani do porzucenia ich wędrownego trybu życia. Na przykład w Szwajcarii Romom wędrownym odbierano dzieci, a także oddawano je na wychowanie do nie-romskich rodzin oraz do różnych instytucji.
Pod koniec lat sześćdziesiątych Romowie zaczęli organizować się. W 1971 roku została powołana organizacja Romani Union. Ta organizacja rozpoczęła prace nad zniesieniem różnic, występujących w języku romani. Dialekty tego języka bardzo różnią się między sobą, tak bardzo, że niemożliwe jest porozumienie się pomiędzy różnymi grupami Romów. Organizacja Romani Union zajęła się też wyborem hymnu i flagi, jak również działaniami na rzecz uznania Romów w poszczególnych krajach za mniejszość narodową oraz działaniami, związanymi z wypłaceniem Romom odszkodowań za ich prześladowania w czasie nazizmu. Niektórzy uważają, że impulsem do tworzenia innych, niż tradycyjne struktur władzy, a także reprezentacji interesów były doświadczenia zagłady.
Rozwój cygańskiej kultury, a także tworzenie się inteligencji romskiej jest związany z negatywnymi procesami, czyli z niską pozycją społeczną większości Romów, jak również z marginalizacją tej zbiorowości, ich trudnymi warunkami życia, raczej nie optymistycznymi perspektywami dotyczącymi poprawy ich sytuacji, częstymi aktami agresji i przemocy ze strony sympatyków ugrupowań skrajnie prawicowych, nasilającą się niechęcią społeczeństwa w stosunku do Romów. Niechęć do Romów jest spowodowana stereotypami o Cyganach, ich odmiennością kulturową.
W Polsce żyją głównie Romowie z czterech plemion, czyli:
1.  Polscy Cyganie nizinni, inaczej określani są jako: Polska Roma. Są oni zbliżeni do niemieckich i rosyjskich Cyganów nizinnych. Odbywają oni niezbyt dalekie wędrówki, używają polskich nazwisk, a w ich języku są widoczne naleciałości z języka niemieckiego.
2.  Polscy Cyganie wyżynni, inaczej nazywani są: Cyganie karpaccy, Bergitka Roma, Nasi Cyganie, którzy mieszkają w pobliżu Nowego Targu oraz Nowego Sącza. Są zbliżeni do Cyganów ukraińskich i słowackich. W ich języku istnieją naleciałości z języków słowackiego oraz węgierskiego. Jest to jedyna grupa Romów, która osiedliła się. Jest to też jedna z najbiedniejszych grup. Prowadzą oni osiadły tryb życia, mają małą wiedzę na temat zwyczajów romskich, dlatego nie są poważani przez inne grupy.
3.  Kełderasza (kotlarze), którzy przybyli z terenów Rumunii oraz Mołdawii, kiedy w latach 50-tych XIX wieku zniesiono w tych krajach niewolniczą zależność, łączącą Romów od ich nie-romskich właścicieli. Odbywają oni częste wędrówki i są to wędrówki przeważnie bardzo dalekie. Są zamożni, lubią podkreślać swój wysoki status. Mają też szerokie kontakty towarzyskie oraz handlowe.
4.  Lowari (koniarze) są to Cygani, którzy prawdopodobnie przybyli z terenu Węgier.
Cyganie, którzy są pogardzani przez otoczenie, odwzajemniają się też podobną pogardą oraz negowaniem świata zewnętrznego.
Cyganie-Romowie często są postrzegani w świetle dwóch stereotypów, czyli: malowniczo-folklorystycznego, a także degradująco-kryminalnego. Zgodnie z pierwszym stereotypem są oni narodem ludzi wolnych, którzy są przyzwyczajeni do wiecznej wędrówki, którzy kochają muzykę i śpiew. Dla wielu ludzi Cyganie są też tajemniczy, mówią niezrozumiałym językiem i zajmują się zajęciami ezoterycznymi, a także czynieniem uroków. Druga perspektywa postrzegania Cyganów jest związana z ich społeczną marginalizacją, czyli z ich ubóstwem, niechęcią do edukacji, z przesądami o porywaniu dzieci. Te stereotypy często nie są zgodne z rzeczywistością.
Romowie z powodu swoich restrykcyjnych kodeksów obyczajowych są uznawani za bardzo konserwatywną grupę etniczną. Obecnie jednak ich życie powoli zaczyna zmieniać się, a oni przystosowują się do realiów współczesności. Powoli likwidacji ulega też system tabu i wzorów kulturowych, które przekazywane są wśród Romów z pokolenia na pokolenie. Cygańscy liderzy wiedzą, że naród, który współtworzą, jest w centrum rozmów na popularne aktualnie tematy, jak prawa człowieka, albo wielokulturowość.
Romowie często nie są akceptowani przez Polaków z powodu ich odmienności, innego sposobu ubierania się, innej urody, innej kultury i innych obyczajów. Jednak osoby, które mają bliższe kontakty z Romami mówią, że są to ludzie radośni, towarzyscy, lubiący zabawy. Romowie są też ludźmi i należy ich traktować z szacunkiem, tak, jak każdego innego człowieka, bez względu na jego przekonania, i pochodzenie.
Niektórzy Romowie w Polsce mają utrudniony dostęp do rynku pracy. Wśród Romów występuje bezrobocie, choroby. Często nie mają pieniędzy na opłacenie rachunków. Część Romów prowadzi swoją własną działalność gospodarczą, na której zarabia.
Dzieci, które są pochodzenia romskiego często chodzą do szkół publicznych i są integrowane z „innymi” dziećmi. Tworzone są też specjalne klasy, do których uczęszczają tylko romscy uczniowie. W Suwałkach istnieje Parafialna Szkoła Podstawowa Romska niepubliczna, w której dzieci uczą się bezpłatnie. Zdarza się tak, że już dzieciom w wieku przedszkolnym rodzice tłumaczą, że Romowie są złymi ludźmi i nie należy zawierać kontaktów z ich dziećmi. Małe dzieci Romskie są często źle traktowane, a to powoduje i pogłębia u nich wrogość w stosunku do Polaków. Niechęć do ludzi, którzy są romskiego pochodzenia jest okazywana w wielu przypadkach, na przykład Romowie są niemile widziani w pubach, w restauracjach, w barach, nie są wpuszczani do hoteli, kawiarni, do sklepów. Romowie często mają też kłopoty z wynajęciem, albo z kupnem mieszkania.
Często Polacy nie myślą o tym, jak źle czują się Romowie, kiedy są poniżani. Nie liczą się z konsekwencjami takiego postępowania, a jedynie myślą o sobie. Warto byłoby czasem pomyśleć o innych ludziach, o ich trudnościach, okazać im trochę współczucia i zrozumienia, i być może wiele problemów zmniejszyłoby się, a nawet zniknęłoby.
Populacja społeczności romskiej w Polsce jest trudna do określenia, ponieważ wielu Romów nie ma stałego zameldowania, czyli nie są oni uwzględnieni w statystykach. Z szacunkowych informacji, które zostały przygotowane dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji przez Wojewodów, na podstawie danych, nadesłanych przez jednostki samorządu terytorialnego wynika, że w Polsce mieszka około 20 tysięcy Romów.
Rozmieszczenie Romów w poszczególnych województwach jest zróżnicowane. Największe skupiska tej społeczności znajdują się w południowych województwach Polski. W województwie małopolskim mieszka największa liczba Romów.
Raz w roku w Ciechocinku jest organizowany Międzynarodowy Festiwal Piosenki i Kultury Romów, który jest największą imprezą romską w Europie. Organizatorem tego Festiwalu jest Don Vasyl, czyli najpopularniejszy Rom w Polsce. Jest on wspaniałym muzykiem, piosenkarzem i kompozytorem, a nawet poetą. Na początku ten Festiwal Romów odbywał się w drewnianej Muszli Koncertowej, która jest w Ciechocinku i dawało to niepowtarzalny klimat, wyjątkowy charakter tej imprezie artystycznej. Jednak zainteresowanie Festiwalem było tak duże, że aby zmieścić wszystkich gości, przychodzących na uroczystości festiwalowe, Festiwal ten musiał być przeniesiony na większy teren.
Ten Festiwal Romów propagował kulturę, muzykę, taniec, a także język społeczności romskiej. Festiwal Romów przyciąga tłumy turystów i miłośników folkloru Romów, ich tańca, muzyki. Na ten Festiwal przyjeżdża też wielu Romów, którzy przybywają do Ciechocinka nawet z bardzo dalekich rejonów świata, aby podtrzymywać i kontynuować tą ciekawą tradycję i kulturę.
Festiwal Romów jest relacjonowany przez Katarzynę Dowbor i Zofię Czernicką. Transmisje, które są przeprowadzane na zlecenie Telewizji Polskiej (Program 2), ogląda kilka milionów osób. To wskazuje na wielkie zainteresowanie Festiwalem Romów, który służy integracji Romów z całego świata, jak również zbliża ich do innych mieszkańców województwa Kujawsko-Pomorskiego i Polski.
Na Festiwalu Romów w 2004 roku Romowie zaprezentowali inscenizację, która przedstawiała porwanie kobiet romskich przez mężczyzn, aby wziąć z nimi ślub. Dawniej była to powszechna tradycja wśród romskich mężczyzn.
Gościem specjalnym tego Festiwalu była też Maryla Rodowicz, która zaśpiewała swoje znane piosenki, związane z Romami. Na Festiwalu pojawiła się Justyna Steczkowska, która razem z przystojnym synem Don Vasyla, Dzianim, prowadziła koncert.
Romowie zaprezentowali piękne, żywiołowe tańce i porywającą, radosną muzykę, która zachęcała wszystkich do tańców.
Cyganie nie mieli i nie mają swojego własnego państwa, które byłoby wspólne dla nich wszystkich. Romowie z powodu tradycji, związanych z wędrówkami, a także ukształtowanego w nich „etosu ucieczkowego” w wyniku prześladowań i represji, jakie doznawali, są bardzo mobilni, łatwo przenoszą się z miasta do innego miasta, z jednego kontynentu na inny kontynent. Jednak Cyganów, którzy podróżują wozami z końmi obecnie prawie już nie ma. Czasem wozy cygańskie można spotkać w Rumunii, a tabory, które jeżdżą po państwach zachodniej Europy składają się głównie z nowoczesnych samochodów z przyczepami kempingowymi. W takich przyczepach znajdują się kuchenki elektryczne, lodówki, pralki, telewizory.
Cyganie to największa w Europie mniejszość etniczna.
Wiele dawnych oraz obecnych „ikon” światowej kultury posiada romskie pochodzenie. W tym gronie są też znane osoby ze współczesnego świata kultury, na przykład: Elvis Presley, Charlie Chaplin, Michael Caine, Pola Negri, Rita Hayworth, Edyta Górniak.

Agata Krawiec z Wrocławia (dziennikarka, modelka, grafik); artykuł zmieniony w dniu 2011.06.19
 
Teksty źródłowe:
http://www.tolerancja.pl/?romowie-w-polsce,283,,,2
http://hq.drama.org.pl/node/255
http://www.cazr.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=6&Itemid=8
http://www.stowarzyszenie.romowie.net/index.php/czytnik-artykulow/items/89.html
„Romowie przewodnik, Historia i kultura”; Radomskie Stowarzyszenie Romów, Radom 2009

Share

Written by:

3 883 Posts

View All Posts
Follow Me :