Wybitny polski dramaturg, poeta, malarz i grafik, Stanisław Wyspiański, urodził się 15 stycznia 1869 roku w Krakowie. Zdolności malarskie odziedziczył po ojcu, Franciszku, krakowskim rzeźbiarzu i fotografiku. Matka Wyspiańskiego, Maria z Rogowskich, zmarła gdy Wyspiański miał zaledwie 7 lat. Od tego czasu Stanisław wychowywał się u bezdzietnego wujostwa, państwa Stankiewiczów. Dom, w którym spędził swe młodzieńcze lata był pełen miłości do kultury i sztuki. Bywali tu tacy twórcy jak m.in. Jan Matejko.
Zaledwie w wieku 6 lat Wyspiański rozpoczął naukę w Szkole Ćwiczeń przy Seminarium Nauczycielskim Męskim. W 1879 roku ukończył naukę w Szkole Ćwiczeń i rozpoczął dalsze kształcenie w najstarszej świeckim gimnazjum, w Gimnazjum św. Anny. To tam w 1882 roku, wraz z kolegami ze szkoły założył szkolne kółko dramatyczne. Jeszcze jako uczeń gimnazjum zapisał się jako słuchacz nadzwyczajny do Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, na Wydział Rysunku. W 1886 roku podjął pierwszą próbę literacką – interpretację dramatyczną obrazu Matejki „Batory pod Pskowem”. Wtedy też malował swoje pierwsze obrazy. Po zdaniu matury, w 1887 roku odbył podróż artystyczną po Galicji Wschodniej (zwiedził Lwów, Drohobycz, Rohatyn, Stanisławów, Bohorodczany, Halicz). Powstała wtedy duża ilość rysunków, które po powrocie Wyspiański pokazał Matejce, ówczesnemu dyrektorowi Szkoły Sztuk Pięknych, i usłyszał od mistrza sporo pochwał. Po powrocie z objazdu, w październiku Wyspiański zapisał się do Szkoły Sztuk Pięknych (Rysunek) oraz na Uniwersytet Jagielloński (Wydział Filozoficzny). Za dobre wyniki w nauce, Matejko, powierzył młodemu Wyspiańskiemu współudział w wykonaniu zaprojektowanej przez siebie polichromii odnawianego wówczas ołtarza w kościele Mariackim.
W 1890 roku Wyspiański wyruszył w podróż po Europie. Był we Włoszech, w Szwajcarii, Austrii, Francji, w Niemczech i Czechach. Malował w tym czasie sporo i poświęcał się głównie tej pasji swego życia. Jednak coraz częściej jego uwagę przykuwał też teatr. Próbował wtedy swych sił w twórczości dramatycznej. Powstały wówczas: „Królowa Polskiej Korony”, wstępne redakcje „Legendy”, „Warszawianki”, „Daniela” i „Meleagra”. W 1894 roku Wyspiański wrócił do Krakowa. Tu nawiązał współpracę z towarzystwem „Sztuka”, zaś w 1898 roku objął stanowisko redaktora artystycznego „Życia”, czasopisma kierowanego wówczas przez Stanisława Przybyszewskiego.
Dwa lata później, w 1900 roku Wyspiański poślubił Teodorę Pytko, chłopkę z pochodzenia, pannę z dzieckiem. Wyspiański przysposobił jej syna i miał z nią jeszcze troje dzieci, córkę i dwóch synów. Od 1900 roku pracował też na dramatem „Noc listopadowa”, jednak dopiero rok 1901 przyniósł najwybitniejsze dramaturgiczne dzieło Wyspiańskiego. Było to „Wesele”, które napisał po pobycie na weselu u swego przyjaciela, Lucjana Rydla. W 1902 roku pracował nad „Wyzwoleniem”, które ukazało się rok później. W 1903 roku przyniósł tez takie działa jak: „Achileis” i „Bolesław Śmiały” .
W 1906 roku Wyspiański otrzymał posadę profesora w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Jednak już w tyn czasie dość poważnie chorował. Zmarł rok później, 28 listopada 1907 roku w Krakowie, na nieuleczalną wtedy kiłę.
Twórczość Wyspiańskiego obraca się w dwóch dziedzinach: malarstwie (różne techniki, różna tematyka) oraz w literaturze (głównie dramaturgii). W malarstwie najchętniej posługiwał się pastelami, techniką ekspresjonistów; malował najchętniej portrety i pejzaże. Najciekawsze prace malarskie Wyspiańskiego to: „Planty o świcie” (1894); „Helenka” (1900); „Autoportret” (1902); „Portret artysty z żoną” (1904) czy „Macierzyństwo” (1905).
Oprócz malarstwa domeną Wyspiańskiego była literatura. Napisał 37 dramatów. Badacze literatury dzielą je w trzy grupy: te opisujące historie Polski i tradycje narodowowyzwoleńcze, te opisujące życie współczesne artyście oraz te, odwołujące się do tematyki antycznej i poruszające problemy moralne. Jednak dopiero „Wesele” przyniosło Wyspiańskiemu uznanie. Mniej znane, ale równie ciekawe są liryki Wyspiańskiego, w których opisywał najczęściej swoje dzieciństwo oraz rodzinny Kraków.
Wyspiański zapisał się w historii literatury jako twórca i propagator teatru nastroju, wrażenia i symbolu. Stworzył w swych sztukach pewien „sztuczny” język, po to, by przeciwstawić się w ten sposób mowie potocznej. Rozbudował didaskalia, opisy, wskazówki dotyczące scenografii czy kostiumów. Był to teatr stworzony oczami malarza a przez to bardzo sugestywny i doskonały w odbiorze.
Agata Ignatowicz 2008.07.18
