Powstały na początku XIX wieku kiedy to wytyczano Aleje Najświętszej Maryi Panny (1819 – 1820), natomiast powstały w latach 1843 – 1847 i razem z Aleją Henryka Sienkiewicza zajmują powierzchnię ok. 11,8 ha.
W 1908 roku kiedy planowano Wielką Wystawę Przemysłowo – Rolniczą jeden z warszawskich ogrodników – Franciszek Szanior postanowił całkowicie przeprojektować i na nowo zagospodarować tereny parkowe. Wtedy też dostawiono pawilony wystawowe zaprojektowane przez najwybitniejszych polskich architektów: Stanisława Koszyca-Witkiewicza, Władysława Jabłońskiego, Edwarda Landaua, Józefa Kona, Czesława Przybylskiego i innych. Dopiero po 1918 roku południową część parku nazwano parkiem im. Stanisława Staszica, a północną zaś parkiem 3 maja.
W 1928 roku z inicjatywy ks. Bonawentury Metlera otworzono obserwatorium astronomiczne w jednym z pawilonów wystawowych, a w latach 1974 – 1976 pomiędzy pawilonami zbudowano podziemne korytarze, które miały być odzwierciedleniem dawnych wyrobisk kopalnianych z pobliskich kopalni rud żelaza.
Od 16 września 1994 roku na mocy decyzji Prezydenta RP (z 8 września) parki jasnogórskie razem z klasztorem są uznane za pomnik historii. Jednak z czasem o parki dbano coraz mniej, co sprawiało, że popadały w coraz większą ruinę psując wizerunek miasta. Dopiero po protestach mieszkańców Częstochowy parki zostały włączone do programu rewitalizacji miasta. To sprawiło, że od października 2006 roku stopniowo je remontowano, a całkowity koszt to 14 mln 326 tys. zł. Do najważniejszych elementów odnowienia zaliczyć należy przede wszystkim: wymianę nawierzchni alejek rezygnując z asfaltu (zaprojektowano ją z kostki granitowej, drewna oraz żwiru), nawiązując tym samym do kształtu alejek z okresu po wystawie przemysłowej, czyli do roku 1909, zbudowanie dwóch placów zabaw, w tym jednego dla dzieci do trzech lat, małego rynku, czyli miejsca spotkań i spacerów, postawiono kilkanaście stołów granitowych do gry w szachy, zdroje wodne oraz odnowiono szatę roślinną, tak by przywrócić jej stan z początku XX wieku. Remont zakończono oficjalnie 19 lutego 2008 roku, a 15 maja 2008 roku nastąpiło oficjalne otwarcie również odnawianego Muzeum Górnictwa Rud Żelaza.
Parki: im. S. Staszica oraz park 3 maja są od siebie oddzielone Aleją Henryka Sienkiewicza, która jest swoistym przedłużeniem Alei Najświętszej Maryi Panny, które łączy Aleje NMP z Jasną Górą.
Ważnymi elementami parków jasnogórskich, które zasługują na uwagę są przede wszystkim Pawilony Wielkiej Wystawy , czyli obiekty związane z Wielką Wystawą Przemysłowo – Rolniczą z 1909 roku. Warto wspomnieć tutaj przede wszystkim o obserwatorium astronomicznym, które mieści się w budynku wybudowanym na zlecenie Huty Zawiercie (1909), a który zamienił się w obserwatorium astronomiczne w 1929 roku dzięki staraniom ks. Bonawentury Metlera. Znajduje się w nim również teleskop, który Metler skonstruował kiedy przebywał na studiach na uniwersytecie w Sorbonie. Innymi wartymi uwagi obiektami są również altana z 1909 roku, Muzeum Górnictwa Rud Żelaza, Zagroda włościańska oraz zbiornik wodny o powierzchni 1600 m2.
W parkach jasnogórskich znajdują się także liczne rzeźby i pomniki. Do najważniejszych z nich zaliczyć należy pomnik Stanisława Moniuszki, którego autorem był Stefan Policiński. Pomnik powstał w 1958 roku i został ufundowany przez Męski Chór Pochodnia, a odsłonięto go 22 listopada 1958 roku . Sama postać jest betonowym odlewem na drewnianej ramie, która stoi na granitowym cokole (wcześniej na tym cokole stał pomnik Kazimierza Pułaskiego jednak został on zburzony przez Niemców). W sierpniu 2008 roku pomnik odnowiono co było niemałym wyzwaniem dla konserwatora ponieważ pomnik został zrobiony wg metody gospodarczej z niezbyt trwałych materiałów.
Następnym elementem wartym uwagi jest rzeźba siedzącej dziewczyny, która pochodzi z 1911 roku i została wykonana z piaskowca w kremowym kolorze. Autorem tej romantycznej rzeźby jest Władysław Rudlicki, a przedstawia ona półleżącą młodą kobietę. Rzeźba przez wiele lat była zaniedbywana i aby przywrócić jej dawny blask trzeba było włożyć w to sporo pracy.
Równie istotne jest znajdujące się w parku popiersie Kazimierza Pułaskiego, które powstało w 1994 roku i została zrobiona z glinki ceramicznej. Ostatnim wartym zobaczenia pomnikiem jest pomnik Stanisława Staszica powstały w 1974 roku. Został on zaprojektowany przez Pawła Malińskiego, a wykonano go z mosiądzu i ustawiono na granitowym cokole.
Marta Kotas 2009-08-12
