Jan Zamoyski był wielokrotnie krytykowany przez artystów awangardowych za nadmierne hołdowanie tradycjonalizmowi. Zdobył jednak uznanie części krytyków i publiczności, która podziwiała jego prace nie tylko w galeriach, ale również w takich obiektach, jak transatlantyk „Batory”.
Jan Zamoyski urodził się w 1901 roku w Kazimierzy Wielkiej. Młody artysta uczył się malarskiego rzemiosła w Miejskiej Szkole Sztuk Zdobniczych w Warszawie. W latach 1921-1922 zdobywał tam wiedzę pod kierunkiem Władysława Skoczylasa, Mieczysława Kotarbińskiego i Jana Kauzika. Następnie studiował w Szkole Sztuk Pięknych, gdzie poznał swojego wieloletniego mentora – Tadeusza Pruszkowskiego.
W 1925 roku Jan Zamoyski został jednym z założycieli ugrupowania zwanego Bractwem św. Łukasza. Działalność grupy nawiązywała do idei średniowiecznych cechów rzemieślniczych – zadaniem artystycznej wspólnoty było więc wspieranie wszystkich jej członków w realizacji dążeń twórczych, pomoc organizacyjna, finansowa oraz budowanie więzi przyjaźni pomiędzy malarzami. Hasłem przewodnim grupy był powrót do realistycznych konwencji tworzenia oraz malarstwo bazujące na eklektyzmie. Wzorowali się oni na dziełach siedemnastowiecznych malarzy holenderskich, przedstawicieli hiszpańskiego baroku i sztuce flamandzkiej. Uczniowie profesora Pruszkowskiego wyznawali ideę „realizmu szlachetnego”, która zakładała stosowanie trawestacji oraz groteski jako sposoby na oddanie ponadczasowego piękna. Dorobek twórczy Jana Zamoyskiego obejmuje przede wszystkim portrety, malowane w charakterystyczny dla członków bractwa sposób. Jako tło stosował on zwykle ciemną paletę barw, a z uzyskanych w ten sposób ciemności tła wydobywał jasną, niejako podświetloną plamę sylwetki portretowanej postaci (np. „Niewidomy z dzbanem”, „Portret kobiety w czerwonym swetrze”). Bardziej subtelny sposób przedstawiania karnacji jest widoczny dopiero w twórczości Zamoyskiego z lat trzydziestych – wtedy też wprowadził on do swojego zestawu barw charakterystyczne złocenia. Oprócz licznych portretów artysta malował także sceny historyczne, rodzajowe oraz religijne. W 1934 roku Zamoyski wraz z kolegami z bractwa wstąpił do Bloku Zawodowych Artystów Plastyków, a następnie udzielał się także w Związku Polskich Artystów Plastyków. Swoje wspomnienia związane z działalnością w Bractwie św. Łukasza zawarł on w książce zatytułowanej „Łukaszowcy. Malarze i malarstwo Bractwa św. Łukasza”.
W latach pięćdziesiątych Jan Zamoyski malował obrazy zgodne z doktryną realizmu socjalistycznego. Spod jego pędzla wyszedł wtedy na przykład „Portret Józefa Stalina”, „Portret Feliksa Dzierżyńskiego” oraz obraz zatytułowany „1 maja 1950r na warszawskiej budowie”. W kolejnych latach artysta wzbogacił swój repertuar tematyczny o portrety postaci historycznych oraz dzieła religijne. Stworzył też wtedy serię obrazów poświęconych życiu w komunistycznych Chinach.
Jan Zamoyski zajmował się nie tylko malarstwem sztalugowym, ale również ściennym, interesował go także wystrój wnętrz. Wspólnie z Bolesławem Cybisem stworzył on fresk „Bolesław Chrobry wytyczający granice Polski na Odrze”, który ozdobił hall Wojskowego Instytutu Geograficznego w Warszawie. Wykonał także plafon „Polskie niebo”, panneau „Raj” oraz dekoracje transatlantyku „Batory”.
Artysta uczestniczył w bardzo wielu ekspozycjach swoich prac, które odbywały się zarówno w kraju, jak i poza jego granicami. Wystarczy wspomnieć tu choćby o wystawach w: Berlinie, Rzymie, Pekinie, Paryżu czy Tokio. Był on też wielokrotnie nagradzany za swoją aktywność twórczą – odznaczono go Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Krzyżem Virtuti Militari. Jan Zamoyski zmarł w 1986 roku w Warszawie.
Nina Kinitz 25 czerwca 2009
