Jan Andrzej Morsztyn

Jan Andrzej Morsztyn

Urodził się 24 czerwca 1621 roku w okolicach Krakowa, w kalwińskiej rodzinie szlacheckiej (herb Leliwa). Jako młody chłopak studiował na wydziale filozofii i nauk wyzwolonych w zachodniej Holandii, na uniwersytecie w Lejdzie (najstarszy holenderski uniwersytet). W tym samym okresie, wraz z bratem, odbywał podróże po Europie Zachodniej (był we Francji, we Włoszech). Po powrocie do Polski związał się z rodziną Lubomirskich, która pomagała mu wspinać się po szczeblach kariery dworskiej i politycznej (w 1668 roku objął stanowisko podskarbiego wielkiego koronnego, czyli uprawnienia zbliżone do dzisiejszego ministra skarbu).
Twórczość pisarska była dla Morsztyna odskocznią od poważnych politycznych spraw dnia codziennego. Pracował jako tłumacz, poruszał tematykę miłosną, polityczną, ale także religijną. Błahość poruszanych treści przy tak istotnych zagadnieniach jak wspomniane wyżej, kontrastowała z kunsztem formy, objawiającym się w nadmiarze metafor, alegorii, porównań, paradoksów i mnóstwa innych chwytów stylistycznych. Ta troska o szczegół formy nie pozostała bez echa u potomnych. Morsztyn zasłynął jako najwybitniejszy polski przedstawiciel marinizmu (kierunku ukształtowanego przez włoskiego poetę, Giambattistę Marino), charakteryzującego się naciskiem na formę i koncept mający w założeniu zaszokować odbiorcę.
Badacze w poezji Morsztyna często wskazują na różnego rodzaju parafrazy, przeróbki czy adaptacje utworów innych poetów. Fakt korzystania z motywów opisanych przez poetów włoskich francuskich czy rzymskich nie dyskwalifikuje jednak Morsztyna jako poety. Ten barokowy twórca potrafił tak sprytnie ubrać w swoje słowa, w swój styl utwory innych, że stawały się one samodzielnymi dziełami literackimi, z indywidualnym charakterem i z oryginalną ekspresją.
Za życia nie był drukowany. Pierwsze solidne i całościowe opracowanie jego utworów wydane zostało dopiero w latach siedemdziesiątych XX wieku (oprac. Leszek Kukulski). Wiadomo jednak, że Morsztyn w swoich czasach był czytany i ustnie przekazywano sobie wiedzę o jego twórczości.
Najistotniejsze dla twórczości Morsztyna zbiory poezji to: „Lutnia” (pisana prawdopodobnie w latach 1638–1661, wydana w 1844 r.) oraz „Kanikuła albo Psia gwiazda” (powstała w 1647 r., wydana została w roku 1874). „Lutnia” to zbiór 200 wierszy, z których większość to wzorowane na twórczości Mariniego – erotyki. „Kanikuła” to zbiór 30 wierszy, których tematyka związana jest ze sprawami uczuć. Autor zauważa jedność pomiędzy gorącym czasem tytułowej „kanikuły” a żarem ludzkich uczuć miłosnych.
Spośród innych utworów Jana Andrzeja Morsztyna warto wymienić te o tematyce politycznej: „Pospolite ruszenie 1649” czy „Pieśń w obozie pod Żwańcem 1653”; czy religijnej: „Pokuta w kwartanie” (1652 r.). Morsztyn przetłumaczył też z francuskiego tragedię Piotra Corneille’a „Cyd” (w oryginale pod tym samym tytułem). Inne znane utwory o doniosłej wartości literackiej to wiersz „Do trupa”, w którym stan upojenia miłosnego porównany jest przewrotnie z nieboszczykiem, przy czym według poety osoba nieżywa jest w znacznie lepszym położeniu niż osoba zakochana, bo beznadziejność sytuacji osoby zmarłej jest ostateczna, natomiast człowiek zakochany cierpi bezustannie. Inne warte zauważenia utwory to: „Niestatek”, „Cuda miłości”, „Raki” czy „O swej pannie”.
Morsztyn zmarł w wieku 72 lat, 8 stycznia 1693 roku w Paryżu.

Agata Ignatowicz 2008.06.19

Share

Written by:

3 883 Posts

View All Posts
Follow Me :